Majevički partizanski odred

Majevički partizanski odred
Partizani Majevičkog odreda
Osnivanje	avgust 1941. Mesto formiranja: planina Majevica
Formacija	dve čete
Deo	Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije
Angažovanje	Prva tuzlanska operacija Operacija Kugelblic Operacija Šnešturm Druga tuzlanska operacija Martovska ofanziva 1944.
Komandanti
Komandant	Ivan Marković Irac
Politički komesar	Fadil Jahić Španac

Majevički narodnooslobodilački partizanski (NOP) odred formiran je početkom avgusta 1941. godine na planini Majevici i tada je imao oko 20 boraca. Do kraja avgusta narastao je na dve čete - majevičku i bijeljinsku.

Septembra 1941. godine odlukom Glavnog štaba NOP odreda Bosne i Hercegovine, za komandanta odreda određen je Ivan Marković Irac, a za političkog komesara Fadil Jahić Španac, narodni heroji.

Odred je nekoliko puta u toku rata bio rasformiran i ponovo formiran. Svega mesec dana po formiranju, septembra 1941, je bio razbijen, ali je krajem septembra ponovo obnovljen. Marta 1942. je ponovo rasformiran, a formiran je novembra 1942. godine (pominje se i kao Prvi majevički partizanski odred). Od ovog Odreda je marta 1943. godine formirana Prva majevička udarna brigada, tako da je Odred ponovo prestao da postoji. Februara 1943. godine formiran je Drugi majevički partizanski odred, koji je delovao do oktobra iste godine kada je od njega formirana Druga majevička udarna brigada. Krajem novembra 1943. ponovo je formiran Majevički partizanski odred (pominje se i kao Treći majevički partizanski odred), koji je delovao sve do kraja rata. Rasformiran je 11. maja 1945. godine po naređenju Štaba Trećeg bosanskog korpusa JA.

Borbena dejstva Majevičkog odreda

Prvo formiranje Odreda

Čete Majevičkog partizanskog odreda su od njegovog formiranja, početkom avgusta 1941. godine, vršile nekoliko diverzantskih akcija na drumovima Tuzla-Brčko i Lopare-Zvornik. Bijeljinska četa je bila prisiljena, da se 1. septembra preko Drine prebaci u Mačvu. Majevička četa je 8. septembra zauzela Lopare, a 9. septembra razbila postrojenja rudnika uglja „Majevica“, ali su je 11. septembra razbile jake ustaško-domobranske snage.

Drugo formiranje Odreda

Od partizanske grupe koja je ostala na Majevici i novih boraca, krajem septembra je obnovljen Majevički partizanski odred koji je tada imao oko 50 boraca. Napadao je na manje ustaške i domobranske posade i vršio diverzantske akcije na komunikacijama preko Majevice, u Semberiji i dolini reke Spreče. Odred se popunjavao borcima sa Majevice, kao i radnicima i omladinom, koja su u Odred upućivale partijske organizacije KPJ iz Tuzle i Bijeljine. Početkom novembra u njegov sastav vratila se i Bijeljinska četa, tako da je Majevički odred tada u svom sastavu imao Bijeljinsko-brčanski bataljon i dve čete sa ukupno oko 200 boraca.

U noći 6/7. novembra jedinice Odreda zarobile su u selu Površnici vod domobrana iz Osme pješačke pukovnije. Sredinom novembra u sastavu Odreda je formiran i Majevički bataljon. Zajedno sa Majevičkim četničkim odredom, Odred je u noći 26/27. novembra napao i zauzeo ustaško-domobransko uporište Koraj. Pošto su četnici po zauzimanju mesta izvršili pokolj nad muslimanskim stanovništvom (ubili su oko 400 ljudi, žena i dece), Štab Odreda je doneo odluku da prekine saradnju sa četnicima. Početkom januara 1942. godine Odred je u svom sastavu imao oko 400 boraca.

Četnički napad na štab Odreda

Glavni članci: Četnički pučevi u Bosni i Napad na Štab Majevičkog NOP odreda

Posle Druge neprijateljske ofanzive u istočnoj Bosni, četnici istočne Bosne se povlače iz ustanka i započinju borbu protiv partizana.

U zimsko jutro 20. februara 1942. godine četnici pod vođstvom Radivoja Kerovića i Stevana Damjanovića izvršili su prepad na Štab odreda, koji se nalazio u seoskoj kući u Vukosavcima.^[1] U kuću je upala grupa četnika s bombama i pištoljima i na spavanju ubila doktora Mustafu Mujbegovića, Peru Ćuskića, i Krstu Popova. U višečasovnoj borbi koja je usledila,^[2] izginuli su većina članova Štaba odreda i članova Okružnog komiteta KPJ za Majevicu, ukupno oko 30 rukovodilaca i boraca, među kojima i komandant Majevičkog odreda Ivan Marković Irac, politički komesar Fadil Jahić Španac i članovi Štaba odreda Albin Herljević i Slavko Mićić, narodni heroji.^[3] I četnici su pretrpjeli znatne gubitke: izginula je skoro sva tzv. četnička »gvozdena desetina«, koja je upala u kuću u kojoj se nalazio štab Majevičkog partizanskog odreda.^[2]

Istovremeno, druga četnička grupa je na prepad pohvatala četu Majevičkog partizanskog odreda na planini Majevici. Posle dužeg mučenja, četnici su ubili političkog komesara čete Majevičkog NOP odreda Strahinju Mitrovića Stajka, narodnog heroja, i sedam njegovih boraca.^[4] Nakon što su likvidirali članove štaba i lojalne borce, četnici su preuzeli vlast nad ostatkom odreda i reorganizovali ga u Majevički četnički odred. Malo potom, Radivoje Kerović i predstavnici Majevičkog četničkog odreda sklopili su sporazum sa vlastima NDH, o prestanku neprijateljstva i zajedničkoj borbi protiv partizana.^[5]

Deo boraca koji nije prišao četnicima, njih oko 240, se povuklo 28. februara u Birač, gde je od njih i delova Birčanskog partizanskog odreda 25. marta formiran Drugi istočnobosanski udarni bataljon i Prateća četa Glavnog štaba NOP odreda Bosne i Hercegovine. Krajem marta i zvanično je rasformiran Majevički partizanski odred.

Treće formiranje Odreda - Prvi majevički partizanski odred

Nakon razbijanja četničkih snaga na Majevici (Bitka na Maleševcima), 28. novembra 1942. godine formiran je novi Majevički partizanski odred, koji se često pominjao i kao Prvi majevički partizanski odred. Ovaj Odred je imao dva bataljona sa oko 300 boraca. Polovinom decembra dva nemačka bataljona i sedam ustaško-domobranskih bojni napalo je slobodnu teritoriju Majevice. Posle teških borbi 15/17. decembra u rejonu sela Rožanj i Romani, majevički odred i Šesta istočnobosanska udarna brigada krenuli su za Birač i pri prebacivanju preko druma Tuzla-Zvornik, 18. decembra, napali neprijateljska uporišta - Caparde, Kosovaču, Rudnik i Šarce i zarobili 75 domobrana.

Na teritoriji Birča Majevički odred je učestvovao u čišćenju slobodne teritorije od četničkih grupa. Prilivom novih boraca iz Birča, Majevički odred je početkom januara 1943. godine ojačao, pa je u njegovom sastavu obrazovan i Treći bataljon. Krajem januara Odred se ponovo vratio na Majevicu. Tokom februara, je zajedno sa Sremskim partizanskim odredom, izvršio više uspešnih akcija na Majevici i u Semberiji, među kojima se ističe - zarobljavanje 23. santije Šeste domobranske pješačke pukovnije kod sela Crvenog Potoka 18. februara. Uskoro se Majevički odred ponov vratio u Birač, gde je početkom marta, zajedno sa Šestom istočnobosanskom udarnom brigadom i Birčanskim partizanskim odredom učestvovao u razbijanju četnika, a zatim u borbama sa ustašama u selu Žljebovima i Han Kramu 9. marta, i ponovnim borbama sa četnicima u rejonu Glasinca od 11. do 20. marta.

Od Prvog majevičkog partizanskog odreda 25. marta 1943. godine formirana je Majevička grupa udarnih bataljona, koja je odlukom Vrhovnog komandanta NOV i POJ Josipa Broza Tita, 11. aprila iste godine, preimenovana u Majevičku narodnoosolobodilaku udarnu brigadu.

Četvrto formiranje Odreda - Drugi majevički partizanski odred

Februara 1943. godine, kada je Majevički partizanski odred ponovo otišao u Birač, na Majevici je ostala partizanska grupa, od koje je krajem februara formiran Drugi majevički partizanski odred, koji je u početku imao tri manja bataljona. Vodio je česte borbe sa četnicima, ustašama i domobranima, a značajnije akcije su mu bile - zarobljavanje domobranskih posada u selu Popovima i Amajlijama, krajem aprila; razbijanje tri domobranske posade u rejonu Obrenove kose i sela Zabrđe, 7. maja; zarobljavanje 13. santije Šeste domobranske pukovnije i domobranske posade u selu Suhom Polju, kod Bijeljine, 4. juna. Maja 1943. godine Drugi majevički odred je ušao u sastav Trećeg bosanskog korpusa NOVJ.

Zajedno sa Prvim bataljonom Druge vojvođanske udarne brigade, posle četvoročasovne borbe kod sela Dragaljevca, kod Bijeljine 11. juna, zarobio je Treću domobransku pukovniju sa većom količinom naoružanja (3 topa, 1 minobacač, 16 mitraljeza i dr). Odred je 16. juna 1943. godine zajedno sa Prvim bataljonom Druge vojvođanske brigade zauzeo rudnik „Ugljevik“, kod Bijeljine, razoružavši santiju domobrana iz Šeste pukovnije i 250 lokalnih milicionera. Odred se dopunjavao borcima sa Majevice i iz Semberije. Krajem juna iz Odreda je izdvojeno 500 boraca koji su poslati na dopunu Prve majevičke udarne brigade, posle bitke na Sutjesci. A ubrzo potom je u Odredu, zbog priliva novih boraca, formiran i Četvrti bataljon. Odred je tada brojao oko 500 boraca.

Krajem jula 1943. godine zajedno sa delovima Prve vojvođanske udarne brigade razbio je kod Lopara grupu od 450 četnika. Početkom avgusta Četvrti bataljon je izdvojen iz Odreda i uključen, kao dopuna, u Šestu istočnobosansku udarna brigadu. Odred se istako u borbama oko Bijeljine 12/13. avgusta, a potom, je sadejstvovao sa jedinicama Šesnaeste vojvođanske divizije u oslobođenju Bijeljine, 24. septembra i Zvornika 29. septembra. U Odred su tada pristupili i novi borci iz oslobođenih gradova, tako da je narastao na preko 700 boraca. Od Drugog majevičkog partizanskog odreda 10. oktobra 1943. godine formirana je Druga majevička udarna brigada.

Peto formiranje Odreda - Treći majevički partizanski odred

Krajem novembra 1943. godine, od boraca sa oslobođenog područja Mejevice i Semberije, formiran je novi manji Majevički partizanski odred koji se često pominjao i kao Prvi majevički partizanski odred. Odred se od formiranja do 6. marta 1944. godine nalazio u sastavu Šesnaeste vojvođanske divizije, a od 6. marta u sastavu 38. istočnobosanske divizije. Sastav i jačina Odreda su se često menjali, pa je u reznim periodima imao od dva do četiri bataljona. Dejstvovao je na području Majevice, Semberije i Posavine. Zajedno sa drugim jedinicama Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije učestvovao je u uništenju četničkih grupa i u borbama protiv ustaških, domobranskih i nemačkih snaga. Odred je pružao pomoć organima narodne vlasti i antifašističkim organizacijama u organizovanju pozadinske službe oslobođenoj teritoriji za potrebe brigada i divizija NOVJ i vršio je obezbeđivanje partizanskih bolnica na terenu. Za sve vreme sve postojanja, ovaj Odred je bio mobilizatorski centar novih boraca, koji su posle kraće obuke slati u jedinice 16. vojvođanske, 17. i 38. istočnobosanske divizije NOVJ.

Odred je rasformiran, po završetku rata, 11. maja 1945. godine odlukom Štaba Trećeg bosanskog korpusa JA.

Narodni heroji Majevičkog odreda

Neki od borac Majevičkog partizanskog odreda proglašeni za narodne heroje Jugoslavije:

Krsto Bjeletić, komandir čete
Veselin Gavrić, komandir čete
Vladimir Perić Valter, komandant odreda
Fadil Jahić Španac, politički komesar odreda
Veljko Lukić Kurjak, komandir Semberske čete
Dojčin Lukić,
Ivan Marković Irac, komandant odreda
Huso Merdžić, politički komesar odreda
Strahinja Mitrović, politički komesar čete
Lazo Stojanović Lazić, komandir čete
Pero Ćuskić, član Štaba Odreda
Albin Herljević, član Štaba odreda

Literatura

Vojna enciklopedija (knjiga peta). Beograd 1973. godina
Radivoje Kovačević. Sjeveroistočna Bosna 1944-1945, prilog istoriografiji, Savez udruženja boraca NOR-a Brčko Distrikta BiH, Brčko 2005. godina.

Reference

↑ VUKOSAVCI – napad četnika na štab Majevičkog partizanskog odreda
↑ ^2,0 ^2,1 ISTOČNA BOSNA U NOR-u – SJEĆANJA UČESNIKA, knjiga 2.
↑ https://znaci.org/odrednica.php?slug=majevicki-partizanski-odred
↑ https://znaci.org/odrednica.php?slug=majevicki-partizanski-odred
↑ ZAPISNIK O PREGOVORIMA PREDSTAVNIKA MAJEVIČKE ČETNIČKE GRUPE I KOMANDANTA 3. DOMOBRANSKE DIVIZIJE OD 30. MAJA 1942. O PRIZNAVANjU NDH I SARADNjI SA VLASTIMA NDH, Zbornik dokumenata i podataka NOR-a, tom XIV (četnički dokumenti), knjiga 1 (1941. i 1942. godina), Vojnoizdavački zavod, Beograd - dokument broj 91