Obóz jeniecki NKWD w Szepetówce

Obóz jeniecki NKWD w Szepetówce

Typ	obóz jeniecki
Odpowiedzialny	ZSRR
Rozpoczęcie działalności	1939
Zakończenie działalności	1940
Terytorium	Ukraińska SRR
Miejsce	Szepetówka
Narodowość więźniów	Polacy
Położenie na mapie obwodu chmielnickiego Obóz jeniecki NKWD w Szepetówce
Położenie na mapie Ukrainy Obóz jeniecki NKWD w Szepetówce
50°11′41″N 27°03′13″E/50,194722 27,053611

Obóz jeniecki NKWD w Szepetówce – przejściowy obóz jeniecki utworzony 20 września 1939 roku z rozkazu Ludowego Komisariatu Spraw Wewnętrznych ZSRR dla przetrzymywania jeńców polskich z tzw. pierwszej grupy^[1].

Mieścił się w Szepetówce na Ukrainie.

Sowieccy dowódcy Frontów Ukraińskiego i Białoruskiego wydali rozkazy dotyczące polskich jeńców wojennych. Zgodnie z nimi utworzono szereg punktów zbornych, w których Armia Czerwona przekazywała polskich jeńców organom NKWD. Początkowo istniały punkty m.in. na stacji Chorowicze, w Jersza, w Pohrebiszczu, w Chyrówce. Jeszcze 20 września 1939 Beria wydał rozkaz, by utworzyć nowe punkty i obozy przejściowe, w tym w Olewsku, Szepetówce, Pogranicznej, Wołoczyskach, Jarmolińcach, Kamieńcu Podolskim. Jednocześnie nakazał, by do 21 września dyslokować jeńców ze stacji Chorowicze na stację Olewsk, z Jersza do Szepetówki, z Pohrebiszcza do Wołoczysk, z Chyrówki do Jarmolińców^[1].

Obóz funkcjonował od 20 września 1939 do lutego 1940. Był jednym z największych punktów, w ciągu kilku miesięcy istnienia przyjął około 30 tysięcy osób. Tu następowała wstępna rejestracja jeńców. Stąd jeńców-oficerów wywożono do obozów, na początku do Putywla, Juży, Kozielska i Starobielska^[2]. Żołnierzy wywożono do obozów pracy^[3]. W lutym 1940 zakończono „rozładowywanie” obozu.

Obóz umiejscowiony był na terenie dawnych koszar Armii Czerwonej. Teren był rozległy, z wieloma drewnianymi barakami, pełen błota. Same baraki dawały jedynie prowizoryczne schronienie przed zimnem i deszczem. Ludzie zmuszeni byli spać na cementowych podłogach i na rozrzuconej słomie. Oficerów umieszczono w oddzielnych barakach i w budynku koszar z takim samym „wyposażeniem”. Jeńcy otrzymywali dziennie 100 gramów chleba i co trzeci dzień gotowany obiad – zupę z kaszy. Wydawanie posiłków odbywało się według socjalistycznego porządku, to znaczy najpierw „sołdatom”, a na końcu „gienierałom”. Po zupę trzeba było czekać od godziny 5 rano do 17 wieczór. Żołnierze zbierali sobie żołędzie i gotowali z nich „kawę”. Codziennie docierały nowe transporty. Przywożono nie tylko wojskowych, ale i policjantów, żołnierzy i oficerów Korpusu Ochrony Pogranicza i funkcjonariuszy służby więziennej^[4][5].

Rejestracja jeńców odbywała się nocą. Budzono żołnierzy i z całym „dobytkiem” kazano stawić się w wyznaczonym baraku. Komisja składała się z kilkunastu enkawudystów, mężczyzn i kobiet. Wszystkie posiadane przedmioty wykładano na stół, oglądano dłonie, jak wspomina jeniec, żeby sprawdzić, „czy nie pańskie”. Enkawudyści zadawali proste pytania: rok urodzenia, miejsce urodzenia i zamieszkania, zawód. Rejestrację powtarzali oni dwa lub trzykrotnie, by sprawdzić identyczność zeznań, zadawali dodatkowe pytania o stopień wojskowy, rodzaj jednostki i o to, gdzie zostało się zatrzymanym. W przypadku posiadania książeczki wojskowej, jeńcy nie mieli większych kłopotów, by potwierdzić zeznania^[6].

Część żołnierzy po rejestracji i selekcji funkcjonariusze NKWD przekazali stronie niemieckiej, część zwolnili, w tym dużo narodowości białoruskiej i ukraińskiej^[7].

Jeńcami tego obozu byli m.in.:

• generał Stanisław Haller^[4] (zamordowany w Charkowie)
• generał Mieczysław Smorawiński (zamordowany w Katyniu)
• pułkownik Antoni Mosiewicz^[8]
• pilot Franciszek Malczewski
• kpt. Wacław Antoniewicz.

• Gurjanow Aleksandr (red.), Убиты в Катыни, Общество «Мемориал» – Издательство «Звенья», Moskwa 2015, ISBN 978-5-78700-123-5. (ros.)