Recep Tayyip Erdoğan'ın başbakanlığı

Bu madde serisinin
bir parçasıdır
Recep Tayyip Erdoğan
  • Siyasi görüşler
  • Dış politika
  • 2023 Vizyonu
  • Erdoğanizm
  • Partiler
  • Seçimler
  • Kabineler
  • Türkiye Başbakanlığı
  • Türkiye Cumhurbaşkanlığı

Recep Tayyip Erdoğan's signature

Galeri: Resim, Ses, Video
  • g
  • t
  • d

Recep Tayyip Erdoğan, 2003-2014 yılları arasında 25. Türkiye Cumhuriyeti Başbakanı olarak görev yaptı.

Fazilet Partisi'nin, Anayasa Mahkemesi tarafından daimi kapatılmasının ardından, bağımsız kalan milletvekilleri, yeni parti kurma çalışmalarını "gelenekçiler" ve "yenilikçiler" olarak adlandırılan iki kanattan sürdürdü. "Millî Görüş" olarak adlandırılan kanat, Recai Kutan'ın genel başkanlığında 20 Temmuz 2001'de Saadet Partisi'ni kurarken, "değişimci" kanat da, Tayyip Erdoğan liderliğinde 14 Ağustos 2001'de, Adalet ve Kalkınma Partisi'ni kurdu ve Tayyip Erdoğan, parti genel başkanlığına seçildi.[1] Erdoğan "Biz gömleğimizi değiştirdik" ifadesiyle muhafazakarlardan büyük tepki aldı.[2] Kurulan Adalet ve Kalkınma Partisi, 3 Kasım 2002 seçimlerinde kayıtlı 41.291.568 seçmenin oy kullanan 32.652.702 kişisi içinden 10.770.704 adet oy alarak %34,28 ile birinci parti oldu.[3][4]

Erdoğan, siyasi yasağı bulunduğu için seçimlere giremedi ve milletvekili seçilemedi. Seçim sonrasındaki 58. Hükûmet, Abdullah Gül başbakanlığında kuruldu. Bu hükûmet döneminde Erdoğan'ın siyasi yasağının kaldırılması için Türkiye Büyük Millet Meclisi'ne yasa teklifi sunuldu. Bu yasa değişikliği TBMM tarafından oy çokluğuyla kabul edilse de Cumhurbaşkanı Ahmet Necdet Sezer yasayı "öznel, somut ve kişisel" olduğu gerekçesiyle veto etti. Daha sonra aynı yasa değiştirilmeden mecliste tekrar kabul edildi ve Cumhurbaşkanı Sezer, yasa değişikliğini bu kez onayladı. Bu yasanın kabulüyle Erdoğan'ın milletvekili seçilmesi için yasal bir engel kalmadı. Seçimlerde Siirt milletvekili seçilen Fadıl Akgündüz'ün milletvekilliğinin düşürülmesinin ardından Siirt'teki seçimlerin tekrar edilmesi kararlaştırıldı. Seçimlerde Adalet ve Kalkınma Partisi'nin ilk sıradaki adayı Mervan Gül'ün adaylıktan çekilmesi ile Erdoğan partinin birinci adayı olarak Siirt seçimlerine girdi ve oyların %85'ini alarak kazandı.

Erdoğan'ın milletvekili seçilmesinin ardından Başbakan Abdullah Gül, Erdoğan'ın başbakan olması için Cumhurbaşkanı Sezer'e istifasını sundu. Sezer bu kez hükûmeti kurma görevini Erdoğan'a verdi ve genel seçimlerden yaklaşık üç ay sonra Erdoğan başkanlığında 59. Hükûmet kuruldu. 22 Temmuz 2007 tarihinde yapılan 2007 Türkiye genel seçimlerinde %46,6 oy alarak 341 milletvekili çıkaran Adalet ve Kalkınma Partisi, Recep Tayyip Erdoğan'ı başbakanlık koltuğuna ikinci kez taşıdı.[5] 12 Haziran 2011 tarihinde 2011 Türkiye genel seçimlerinde oy yüzdesini %49,83'e çıkarmış ve Türkiye genelinde 21.399.082 oy alarak toplamda 327 milletvekili ile üçüncü kez hükûmet kurma yetkisini kazanmıştır.[6]

Altyapı ve ulaşım

2003 yılı sonunda ülke genelindeki bölünmüş devlet ve il yolların toplam uzunluğu 4.387 km, otoyolların uzunluğu ise 1.714 km iken; 2013 yılı itibarıyla sırasıyla 16.420 km ve 530 km'lik yol inşasıyla bu uzunluklar sırasıyla 20.807 km ve 2.244 km'ye ulaştı.[7] Erdoğan'ın cumhurbaşkanı olması sonrasında başbakanlık görevinden ayrıldığı dönem de dâhil olmak üzere 2014 yılı itibarıyla 471 km'lik bölünmüş devlet ve il yolu inşası gerçekleştirildi.[8] 1993 yılında inşası başlamış olan Bolu Dağı Tüneli ve 2000 yılında inşasına başlamış olan Nefise Akçelik Tüneli 2007'de tamamlandı, 2011'de ise Avrasya Tüneli ve Konak Tüneli'nin temelleri atıldı. Konak Tüneli'nin inşası 24 Mayıs 2015'te tamamlandı. Türkiye'nin ilk denizaltı tüneli olan ve İstanbul Boğazı'nın altından geçen Marmaray'ın 2004'te başlayan inşası 2013'te tamamlandı. 2003-2014 yılları arasında devlet ve il yollarında 41,2 km uzunluğunda 84 tek tüp tünel, 86,9 km uzunluğunda 46 çift tüp tünel; otoyollarda 1 km uzunluğunda tek tüp tünel ve 21,1 km uzunluğunda 12 çift tüp tünel; tüm yollarda ise toplam 64,3 km uzunluğunda 151 tek tüp tünel ve 135,8 km uzunluğunda 75 çift tüp tünel hizmete girdi.[9] 2013'te, İstanbul Boğazı üzerindeki üçüncü köprü olan Yavuz Sultan Selim Köprüsü ile İzmit Körfezi üzerindeki Osmangazi Köprüsü'nün inşalarına başlandı. 2003-2013 yılları arasında toplam uzunluğu 114,2 km'yi bulan 1.608 köprü inşa edilirken, 609 köprünün bakım ve onarımı tamamlandı.[10] 2014 yılı itibarıyla inşa edilen köprülerin toplam uzunluğu 120,6 km'ye, toplam sayısı 1.669'a, bakım ve onarımı yapılan köprü sayısı ise 732'ye ulaşmıştı.[11] İlk hattı 2009'da Ankara-Eskişehir arasında devreye giren Yüksek Hızlı Tren daha sonraları çeşitli illere yayıldı.

2002'de 25 olan ülkedeki havalimanı sayısı, Erdoğan'ın başbakanlığı döneminde inşası tamamlanan 27 havalimanıyla birlikte 52'ye yükseldi.[12] Uluslararası seferlerin düzenlendiği Hatay Havalimanı, Şanlıurfa GAP Havalimanı ve Hasan Polatkan Havalimanı 2007'de, Zafer Havalimanı ise 2012'de açılırken; İstanbul'daki üçüncü havalimanının inşasına 2014'te başlandı.

Mart 2014 itibarıyla, Erdoğan'ın başbakanlığı döneminde 18'i hidroelektrik santrali olmak üzere 268 baraj inşa edildi.[13][14]

138 ayrı yerleşim biriminde kentsel dönüşüm yapılarak TOKİ önderliğinde toplu konutlar yapıldı.[15]

Haberleşme

2008'de hizmete giren e-Devlet uygulamasıyla halkın, çeşitli devlet hizmetlerine İnternet üzerinden ulaşabilmesi sağlandı.[16]

2008'de Türksat 3A,[17] 2014'te Türksat 4A haberleşme uyduları,[18] 2012'de ise Türkiye'nin ilk yer gözlem uydusu Göktürk-2 uzaya gönderildi.[19]

Eğitim

2002 yılında eğitime ayrılan bütçe 11.3 milyar TL iken 2014 yılında yaklaşık 7 katına çıkarak 78.5 milyar TL'ye ulaştı.[20] 2003 yılında UNICEF işbirliğiyle başlatılan "Haydi Kızlar Okula!" kampanyasıyla ülkedeki kızların okula gitmesi ve eğitim seviyesindeki cinsiyet dengesizliğinin giderilmesi amaçlandı.[21][22] Kampanya sayesinde 2002'de %87 olan kız çocuğu okullaşma oranının geçen yıl %96 seviyesine yükseldi.[23]

2003 yılında 70 olan üniversite sayısı,[24] 2008 yılı sonunda doğru 130'un üstüne çıkarak[25] ülkedeki 81 il de en az bir üniversiteye sahip oldu.[26] 2012 yılında bu sayı 186'ya ulaştı.[27] 2008'de, 2010'da başlatılan FATİH Projesi kapsamında çeşitli okullardaki bazı sınıflara akıllı tahta konuldu ve bazı öğrencilere tablet bilgisayar dağıtıldı.[28][29] 2012-2013 eğitim-öğretim döneminde itibaren uygulanan 4+4+4 Eğitim Sistemi'yle birlikte 8 yıllık kesintisiz zorunlu eğitim yerine 12 yıllık zorunlu kademeli eğitim sistemine geçildi.[30]

Ekonomi

2000-2014 tarihleri arası işsizlik oranları

AK Parti iktidara gelmeden önce Kara Çarşamba olarak da bilinen 2001 Türkiye ekonomik krizi yaşanmıştır. Türkiye'nin Şubat 2001 finansal krizi, beklenmedik ölçüde ekonomik daralmayla sonuçlanmasının ötesinde, ülkenin orta vadeli perspektifini değiştiren yeni koşulları da beraberinde getirmiştir.[31]

Erdoğan'ın Başbakanlık görevine başladığı 2003 yılından 2009'a kadar Türkiye ekonomisi büyüme göstermiş ve Türkiye'nin GSMH'si Dünya toplamının %1,11'inden %1,37'sine yükselmiştir.[32] Bu oranla Türkiye, AB ülkeleri arasında en iyi performansı yakaladı.[33] Ayrıca Erdoğan'ın başbakanlığı döneminde Türkiye'nin Uluslararası Para Fonu'na olan borcu bitirildi.[34] Erdoğan'ın performansı Cumhuriyet'in diğer dönemleriyle kıyaslandığında da ‘kuruluş yılları’ özelliği taşıyan Atatürk dönemi hariç, en yüksek performanslardan biridir.[33] Siyasi istikrar sağlandı, ekonomi güçlendi ve sosyal refah seviyesi ciddi oranlarda yükseldi.[35]

2004-2014 yılları arasındaki enflasyon oranları
GSYİH yüzdesi olarak altı büyük Avrupa ülkeleri ekonomilerinin 2002-2009 tarihleri arasında kamu borç durumu.

Türk ekonomisinde uluslararası krizi takiben 2008’in son çeyreğinde durgunluk başladı. Ekonomik durgunluk bir yıl sürdü, Türk ekonomisinde güçlü bir küçülmeye sebep oldu ve işsizlik oranını %10’dan %14’e kadar yükseltti. 2010 ve 2011’de GSYH sırasıyla %9 ve %8’den daha fazla büyüdü; Türkiye’yi, Çin'den sonra dünyada en fazla büyümeyi sağlayan ikinci ülke konumuna yükseltti. Bu büyüme, işsizlik oranının kriz öncesi seviyesine düşmesini sağladı. 2011'e gelindiğinde, cari işlemler açığı %10’luk oranla tarihinin en yüksek noktasına ulaşarak dünya rekorunu da kırdı. Türk lirası'nın değeri, aşırı sermaye girişinin etkisiyle yükseldi. AK Parti Hükûmeti, “ekonomiyi yeniden dengeleme” adlı bir uyum operasyonu yapmaya karar verdi. Bütçedeki eğitim payı 2002’de %10’dayken, 2011’de %15’e yükseldi; sağlık harcamalarının payı da %2,6’dan %5,8’e yükseldi. Bu zaman içerisinde GSYH reel olarak %50’den fazla yükseldiği için, eğitim ve sağlık harcamalarının reel artışın GSYH içindeki pay artışlarından daha fazla oldu.[35] Ekonomik iyileşmelere karşın yüksek cari açık eleştiri aldı. Türkiye 2013 yılında 65 milyar dolarlık cari açık verdi. 2002 yılında %-2’lerde olan cari açık 2014’te %-7,9’a yükseldi. 2002’de 51,6 milyar dolarlık ithalat yapan Türkiye, 2013’te 245,6 milyar dolarlık ithalat gerçekleştirdi. İthalat 4,7 kat artmış oldu. 2002’de 129,6 milyar dolar olan dış borç stoku 2013 sonu itibarıyla 372.7 milyar dolara yükseldi. 2002'de 184,8 milyon dolar olan Toplam millî gelir, 2013’te bu rakam 800 milyar doları aştı.[33]

Kürt sorunu

2009'da Başbakan Erdoğan yönetimindeki hükûmet, çeyrek asırdır süren ve resmî rakamlara göre 40 binden fazla kişinin hayatını kaybetmesine yol açan Türkiye-PKK çatışmasını bitirmeye yardım edecek bir plan duyurdu. Avrupa Birliği tarafından da desteklenen Çözüm Süreci planıyla birlikte tüm medya yayınlarında ve siyasi kampanyalarda Kürtçe kullanımına izin verildi, ayrıca daha önceden Türkçe isimlerle değiştirilen Kürtçe şehir ve kasaba isimlerinin yeniden yapılandırılması kararı alındı.[36] Konuyla ilgili olarak Erdoğan, "Türkiye'nin gelişmesine, büyümesine engel olan kronik sorunları çözmek için cesur bir adım attık." diye konuştu.[36] Ayrıca çıkarılan yasayla birlikte silah bırakan PKK mensuplarının eve dönüşleri ile sosyal yaşama katılım ve uyumlarının temini için gerekli tedbirlerin alınması kararlaştırdı.[37] 23 Kasım 2011'de Ankara'daki bir televizyon konuşması sırasında Erdoğan, 9 Ağustos 1939 tarihli bir belgede Dersim İsyanı sırasında bölgede 13 bin 806 kişinin öldürüldüğünün ifade edildiğini belirtti ve Dersim'de yaşananları bir katliam olarak nitelendirerek, "Eğer devlet adına özür dilenecekse, böyle bir literatür varsa ben özür dilerim, diliyorum" dedi.[38][39][40]

İnsan hakları

Erdoğan'ın başbakanlık dönemi sırasında 1991 Terörle Mücadele Kanununun geniş kapsamlı yetkileri azaltıldı ve demokratik standartları ilerleterek özelde etnik ve dini azınlık haklarını genişletmeyi amaçlayan demokratik açılım süreci başlatıldı. Ancak süreç uzun sürmedi; Avrupalı yetkililer süreç sonrasında özellikle ifade özgürlüğü,[41][42] basın özgürlüğü[43][44][45] ve Kürt azınlık hakları[46][47][48][49] gibi konularda daha otoriter yöntemlere dönüldüğünü ifade ettiler.[50] Aktivistlerin LGBT haklarının kamusal alanda tanınması için yaptığı talepler hükûmet tarafından reddedildi[51] ve ülkenin LGBT topluluğu kabine üyeleri tarafından yapılan hakaretlere maruz kaldı.[52]

Sınır Tanımayan Gazeteciler, Erdoğan'ın başbakanlığının son dönemlerinde basın özgürlüğü konusunda sürekli bir düşüş gözlemledi; Basın Özgürlüğü Endeksi'nde basın özgürlüğü konusunda Erdoğan'ın ilk dönemlerinde 100. sırada olan Türkiye, 2013'te 179 ülke arasında 154. sıraya düştü.[53] Freedom House ise bir dönem iyileşme gözlemleyerek ülkenin 2006'da 48/100 olan Basın Özgürlüğü Puanı'nı 2012'de 55/100 olarak değiştirdi.[54][55][56][57]

2011'de Erdoğan ve hükûmeti, 1930'larda devlet tarafından el konan Hristiyan ve Yahudi azınlık mülklerinin iadesi konusunda yasal düzenlemelere gitti.[58] Sonrasında hükûmet, toplamda 2 milyar dolar değerindeki mülklerin azınlıklara aktarıldığını duyurdu.[59]

AK Parti-Gülen Hareketi çatışması ve 17 Aralık soruşturması

17 Aralık 2013 tarihinde Cumhuriyet Savcısı Celal Kara ve İstanbul Emniyet Müdürlüğü Organize Suçlarla Mücadele ve Mali Şube Müdürlüğü ekipleri, aralarında iş adamları, bürokratlar,[60] banka müdürleri, kamu görevlileri ve 61. Türkiye Hükûmeti kabine üyesi üç bakanın oğullarının olduğu 47 kişinin, "rüşvet, görevi kötüye kullanma, ihaleye fesat karıştırma ve kaçakçılık" suçlarını işledikleri iddiasıyla gözaltına alındığı soruşturma başlattı.[61] Olaydan ardından soruşturmayı yürüten savcılar, adli kolluk amirleri ve memurlarının ciddi bir kısmının görev yerleri Türkiye Cumhuriyeti İçişleri Bakanlığınca değiştirildi veya görevden alındı.[62] 29 Ocak 2014'te soruşturma savcısı Celal Kara, 11 Şubat 2014 tarihli HSYK kararnamesi ile de soruşturma iznini veren İstanbul Cumhuriyet Başsavcıvekili Zekeriya Öz'ün aralarında bulunduğu 166 hakim ve savcının görev yeri değiştirilmiş,[63] Erdoğan kamuoyunda "rüşvet skandalı" olarak adlandırılan bu soruşturmayı hükûmetine karşı yapılmış bir darbe girişimi olarak niteledi.[64] Daha sonra Gülen Hareketi'ne bağlı dershanelerin kapatılması yönündeki girişimler ve 3 bakanın 17 Aralık soruşturması sonrası istifası ile AK Parti ve Gülen Hareketi arasında açık bir çatışma süreci başlamış, Erdoğan 17 Aralık soruşturması ve iddialarını "Türkiye içi ve dışındaki karanlık çevrelerin oyunları" olarak değerlendirmiştir.[65]

Kaynakça

  1. ^ "Millî Nizam Partisi Ve Millî Görüş Hareketi". 20 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ocak 2012. 
  2. ^ "Millî görüş gömleğimizi değiştirdik konulu ulusal gazete haberi.Sabah". 28 Nisan 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Nisan 2007. 
  3. ^ "Yüksek Seçim Kurulu Resmî Sitesi verileri". 21 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Nisan 2007. 
  4. ^ "10 Kasım 2002 tarihli 24932 sayılı T.C Resmî Gazetesi". 18 Eylül 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Şubat 2020. 
  5. ^ TÜRKİYE GENELİ PARTİLERİN KAZANDIKLARI MİLLETVEKİLİ SAYILARI 30 Ekim 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. T.C. Yüksek Seçim Kurulu Başkanlığı Resmî Web sitesi erişim tarihi: 28 Ekim 2007.
  6. ^ 2011 Yılı Genel Seçim Sonuçları 15 Haziran 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Hürriyet gazetesi 02 Temmuz 2011 tarihinde erişilmiştir.
  7. ^ "Millete hizmet yolunda 12 yıl". Adalet ve Kalkınma Partisi. Mart 2014. s. 179. 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Nisan 2015. 
  8. ^ Karayolu sektörü; ss. 6
  9. ^ Karayolu sektörü; ss. 89
  10. ^ Millete hizmet yolunda 12 yıl; ss. 364
  11. ^ Karayolu sektörü; ss. 94
  12. ^ Gürkan, Emrah (12 Ocak 2014). "Havaalanı sayısı 10 yılda 2 kat arttı". Ekonomist. 14 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Nisan 2015. 
  13. ^ "Türkiye 10 yılda baraj yapma rekoru kırdı". Akşam. 22 Nisan 2014. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Nisan 2015. 
  14. ^ Millete hizmet yolunda 12 yıl; ss. 397
  15. ^ "TOKİ "23 şehir" kurdu". Sabah, Emlak. 25 Aralık 2013. 22 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Şubat 2014. 
  16. ^ "E-devlet kapısı açıldı". Hürriyet. 18 Aralık 2008. 13 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Nisan 2015. 
  17. ^ "TÜRKSAT 3A fırlatıldı". Habertürk. 13 Haziran 2008. 13 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Nisan 2015. 
  18. ^ "TÜRKSAT 4A Uydumuz, Başarıyla Fırlatıldı". Türksat. 15 Şubat 2014. 16 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Nisan 2015. 
  19. ^ "Türk keşif uydusu Göktürk-2 Uzay'a fırlatıldı". NTV.com.tr. 18 Aralık 2012. [ölü/kırık bağlantı]
  20. ^ "Arşivlenmiş kopya". 6 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Temmuz 2016. 
  21. ^ "Doğuda kızlar okuldan uzak". Radikal. 3 Eylül 2003. 7 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Nisan 2015. 
  22. ^ Bozarslan, Mahmut (10 Eylül 2003). "'Haydi Kızlar Okula' anketi". Diyarbakır: NTV.com.tr. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Nisan 2015. 
  23. ^ "Arşivlenmiş kopya". 20 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Temmuz 2016. 
  24. ^ "Arşivlenmiş kopya". 3 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Temmuz 2016. 
  25. ^ "Arşivlenmiş kopya". 26 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Temmuz 2016. 
  26. ^ "Üniversitesiz il kalmadı". Ankara: Milliyet. 23 Mayıs 2008. 6 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Nisan 2015. 
  27. ^ "Arşivlenmiş kopya". 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Temmuz 2016. 
  28. ^ Atakan, Bahar (19 Kasım 2010). "Erdoğan'ın FATİH projesi başlıyor". Ankara: Milliyet. 18 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Nisan 2015. 
  29. ^ "Fatih Projesi, TBMM gündeminde". Cihan Haber Ajansı. Hürriyet. 22 Ocak 2015. 13 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Nisan 2015. 
  30. ^ "4+4+4 eğitim sistemi başlıyor". Anadolu Ajansı. Sabah. 16 Eylül 2012. 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Nisan 2015. 
  31. ^ Merih Celasun; 2001 Krizi, Öncesi ve Sonrası; S1
  32. ^ "Arşivlenmiş kopya". 24 Ocak 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Kasım 2008. 
  33. ^ a b c "Arşivlenmiş kopya". 5 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Temmuz 2016. 
  34. ^ "Borç bitti vatandaş IMF'yi unuttu". Hürriyet. 13 Eylül 2013. 25 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Şubat 2014. 
  35. ^ a b "Arşivlenmiş kopya". 9 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Temmuz 2016. 
  36. ^ a b Arsu, Şebnem (13 Kasım 2009). "Turkey Plans to Ease Restrictions on Kurds and Help End Decades of Conflict". New York Times. 22 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Kasım 2009. 
  37. ^ "Attempts to Improve the Government". infoplease.com. 11 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Temmuz 2012. 
  38. ^ "Turkey apologises for 1930s killing of thousands of Kurds". The Telegraph. Londra. 24 Kasım 2011. 23 Kasım 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Kasım 2011. 
  39. ^ "Erdoğan: Devlet adına özür dilerim". 24 Kasım 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Temmuz 2021. 
  40. ^ Başbakan Dersim'le Resmi Tarihi Yırttı 18 Ekim 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Radikal, Cengiz Çandar, haber tarihi 24.11.2011
  41. ^ "Hopa Demonstrations: Stones Considered as Weapons". Bianet. 19 Ocak 2012. 3 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ocak 2012. 
  42. ^ Belge, Berçin (16 Aralık 2010). "Two-Year Prison Threat for Egg Throwing". Bianet. 19 Aralık 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ocak 2012. 
  43. ^ Bilefsky, Dan; Arsu, Sebnem (4 Ocak 2012). "Charges Against Journalists Dim the Democratic Glow in Turkey". The New York Times. 11 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ocak 2012. 
  44. ^ Söylemez, Ayça (23 Ocak 2012). "Journalists are in Prison Because of their Writings". Bianet. 25 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ocak 2012. 
  45. ^ Söylemez, Ayça (16 Ocak 2012). "First Hearing of Journalists after 13 Months of Pre-Trial Detention". Bianet. 1 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ocak 2012. 
  46. ^ Genc, Kaya (22 Ocak 2011). "Turkish crackdown on Kurdish Journalists". Xindex. 29 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ocak 2012. 
  47. ^ Önderoğlu, Erol (21 Mayıs 2010). "Kurdish Artist Faces 15 Years in Jail". Bianet. 12 Ağustos 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ocak 2012. 
  48. ^ "31 People Arrested". Bianet. 17 Ocak 2012. 24 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ocak 2012. 
  49. ^ "Crackdowns on KESK and BDP". Bianet. 12 Ocak 2012. 1 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ocak 2012. 
  50. ^ Vogel, Toby (19 Ocak 2012). "Inching away from democracy?". European Voice. 24 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ocak 2012. 
  51. ^ Çolak, Saliha; Karakus, Abdullah (29 Ocak 2008). "Eşcinseller de eşitlik istiyor, verecek miyiz?". Milliyet. 17 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ocak 2012. 
  52. ^ "'Homosexulaty is a disease' says Turkish minister". Hürriyet. 7 Mart 2010. 10 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ocak 2012. 
  53. ^ "Press Freedom Index 2013". Sınır Tanımayan Gazeteciler. 15 Şubat 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Haziran 2013. 
  54. ^ "Freedom of the Press 2012". Freedom House. 26 Haziran 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Haziran 2013. 
  55. ^ "Freedom House Critic of Press Freedom in Turkey". Bianet. 17 Mart 2011. 13 Haziran 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ocak 2012. 
  56. ^ "Turkey Loses Ground again in World Press Freedom Index". Bianet. 26 Ocak 2012. 28 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ocak 2012. 
  57. ^ "Press Freedom 'Terrible' in Turkey: Watch Group". Journal Of Turkish Weekly. 23 Ocak 2012. 28 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ocak 2012. 
  58. ^ Arsu, Sebnem (28 Ağustos 2011). "Turkish Government to Return Seized Property to Religious Minorities". The New York Times. 16 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Aralık 2014. 
  59. ^ Bağış, Egemen (31 Mayıs 2013). "Azınlıklara 2 milyar dolarlık mülk verdik". Hristiyan Gazete. 10 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Aralık 2014. 
  60. ^ "İşte gözaltına alınan isimler!". Habertürk. 17 Aralık 2013. 21 Aralık 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Aralık 2013. 
  61. ^ "Flaş! Rıza Sarraf ve bakan çocuklarına tahliye!". Milli Gazete. 28 Şubat 2014. 17 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mayıs 2014. 
  62. ^ "Bakan Âlâ: 17 Aralık'la ilgili görev yeri değişen polis sayısı 1000". Hürriyet. 22 Şubat 2014. 13 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mayıs 2014. 
  63. ^ Zeynep Gürcanlı (11 Şubat 2014). "Savcı Öz ile 166 hakim ve savcının görev yeri değişti". Hürriyet. 13 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mayıs 2014. 
  64. ^ Mesut Er, Emir Somer (12 Nisan 2014). "'Dik durmasaydık darbe hükümeti kuracaklardı'". Sabah. 25 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mayıs 2014. 
  65. ^ "Star Gazete Manşeti 18 Aralık 2013". Gazete5. 5 Mart 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Şubat 2014.