Azerbaycan kültürü

Azerbaycan Kültürü
Azerbaycan portalı
  • g
  • t
  • d

Azerbaycan kültürü Azerbaycan'da yaşayan halkların ve Azerbaycan tarihinde yer alan devletlerin kültürü. Bölgede yaşanan siyasi ve askeri olaylar ve Azerbaycan'ın Doğu ve Batı arasında yerleşmesi kültürün gelişimini etkileyen temel faktörlerdir. Azerbaycan Doğu Avrupa ve Batı Asya'dadır ve Avrupa Konseyi üyesidir.

XI-XIII yüzyıllarda Selçuklular ve İlhanlılar döneminde Türk Oğuz boylarının Doğu Kafkasya ve İran Azerbaycanına gelişi ile Azerbaycan halkı oluşmaya başlamış ve bu süreç XV. yüzyılın sonlarına kadar devam etmiştir.[1][2] Azerbaycan edebi dili XIII. yüzyılda oluşmaya başlamış, XIV-XV yüzyıllarda ise yazılı Azerbaycan edebiyatı ortaya çıkmıştır.[3]

XV yüzyılda Azerbaycan kültürünün iki merkezi oluşmuştur: Güney Azerbaycan ve Aşağı Karabağ. Bu kültür merkezlerinin oluşumu XVI-XVIII yüzyıllarda tamamlanmıştır. XIV-XV yüzyıllarda Azerbaycan kültürünün kaynağı hakkında konuşurken, Azerbaycan edebiyatının ve kültürünün diğer bölümlerinin ayrılmaz bir şekilde dil ile bağlantılı olduğu unutulmamalıdır. Maddi kültür, nüfusun türkleşmesinden önce ortaya çıkmıştır. Bağımsızlıktan sonra Azerbaycan kültürü, İran ve Arap kültürleriyle güçlü bağlarını korumuştur, bu iki kültürle ortak dini ve ortak kültürel ve tarihsel gelenekleri vardır.[4] Azerbaycan çeşitli kaynaklarda Kafkasya ve İslami kültürel bölgeleri içinde gösterilir.[5][6] 6 bağımsız Türk devletinden biri olan Azerbaycan, Türk Konseyi ve Uluslararası Türk Kültürü Teşkilatı'nın aktif bir üyesidir. XVI. yüzyılda Azerbaycan Türkleri tarafından kurulan[7] Safevi İmparatorluğu'nda Azerbaycan dili devlet dili olarak kullanılıyordu.[8]

Yüzyıllar boyunca Azerbaycan dili tüm Persiya, Kafkasya ve güneydoğu Dağıstan'da lingua franca olarak ticarette ve etnik gruplar arası karşılıklı ilişkilerde kullanılmıştır.[9] İran'da uzun süre Azerbaycan dilinde konuşan hanedanların iktidarda olması, Farsça'ya idarecilik, unvan adları ve askeri terminolojide birçok Azerbaycanizmin girmesine neden olmuştur.[3] Azerbaycan edebiyatının geniş geliştiği Safevi döneminde Azerbaycan destanları Osmanlı, Çağatay ve Fars edebiyatlarına nüfuz etmiş,[10] XVIII. yüzyılda Ermeni ve Gürcü aşıkları Azerbaycan âşık sanatının örneklerini kendi alfabeleriyle kaydetmiştir.[11] Orta Çağ'da oluşan Azerbaycan halıları Asya ve Avrupa'da meşhur olmuş,[12] Azerbaycan halı dokumacılarının fikir ve becerileri tüm Kafkasya'da hissedilmiştir.[13]

XIX. yüzyılda Azerbaycan'ın Rusya'nın bünyesine katılmasıyla burada yaşayan insanlar Rusya kültürü ile ve onun aracılığıyla da dünya kültürü ile tanış oldular. XIX. yüzyılın sonu-XX. yüzyılın başları Azerbaycan'da milli uyanış — kültürel Rönesans dönemi (aydınlanmanın genişlemesi, eğitim, basın ve sanatın gelişmesi) gerçekleşmiştir.[14][15] Bu dönemin Azerbaycanlı reformist aydınları, dönemin yayınları, tiyatro toplulukları ve komşu ülkelerdeki anayasa hareketlerinde katılım yoluyla Türk Güney Kafkasya'sından başka İran, Osmanlı ve Orta Asya'da da etkiye sahip oldular.[16] Azerbaycan alfabe reformu ise Türk yazı devrimine öncülük etmiş, tüm Türk dünyasına doğrudan etki etmiştir.[17] Azerbaycan, İslam dünyasında milli tiyatronun, operanın, batı tarzı üniversitenin ve balenin temellerinin atıldığı ilk ülkedir. Azerbaycan Halk Cumhuriyeti, İslam dünyasında ilk laik demokratik devletlerden biri olup, ayrıca İslam ülkeleri arasında kadınlara oy hakkı tanıyan ilk devlettir.[18]

Azerbaycanlıların tarihi topluluğu güneyde Kızılırmak nehrinden kuzeyde Büyük Kafkas dağlarına, doğuda Hazar Denizi'nden batıda Gürcistan ve Ermenistan'a kadar olan bölgede ortaya çıkmıştır. İran'da Azerbaycan dili neredeyse Kazvin'e kadar konuşulmakta,[19] Geluca ise Azerbaycan dil bölgesinin en doğu noktası olarak kabul edilmektedir.[20] XV. yüzyılda Azerbaycan kültürünün iki merkezi oluşmuştur: Güney Azerbaycan ve Aşağı Karabağ.[1] Azerbaycan kültür merkezlerinden biri olan Şuşa şehri 2021'den itibaren Azerbaycan'ın kültür başkenti ilan edilmiştir.[21]

Azerbaycanlılar Kafkas,[22] Türk[23] ve İran unsurları taşıyan mirasa sahiptirler.[24][25] Azerbaycan'da İslam'ın yayılmasıyla İslam kültürü gelişmiş,[1] bu dinin etkisi Azerbaycan kültürünün temelini oluşturmuş ve diğer kültürel unsurlarla birleşmiştir.[26] Azerbaycan'ın maddi kültürü, yüzyıllar boyunca devam eden simbiyozun, yerel unsurların ve göçebelerin katkılarının ince bir birleşiminin sonucudur.[27] Güney Kafkasya'nın üç imparatorluk tarafından kuşatılması sonucu Fars, Türk, Rus, Sovyet, Şii ve Sünni unsurları Azerbaycanlılar tarafından kendi aile tarihlerinde, ayinlerinde, dillerinde ve yazılarında uyumsuzluk veya çelişki hissi olmadan yan yana korunmuştur.[28] XIX. yüzyılın sonu-XX. yüzyılın başları milli uyanış döneminde Batı değerleri ve kurumları Azerbaycan'da uygulanmış,[15] 2001'den itibaren Azerbaycan Avrupa Konseyi üyesi olmuştur.[29]

Azerbaycan'da UNESCO tarafından kaydedilmiş 5 Dünya Mirası, 19 somut olmayan kültürel miras, 2 el yazması koleksiyonu, 3 yaratıcı şehir bulunmaktadır. Dağlı Karabağ çatışması nedeniyle topraklarını terk etmiş Karabağ ve Doğu Zengezur Azerbaycanlılarının geri dönüşü için "Büyük Dönüş" projesi devam etmekte, bölgede zarar görmüş Azerbaycan kültürel anıtları onarılmaktadır.[30]

Kültürün gelişim tarihi

"Azerbaycan" toponimi, Parth veya Orta Çağ Fars dilinde, Atropatena adlı antik devletin adı olan Aturpatakandan (Āturpātakān) türemiştir. Atropatena'nın kurucusu Medya satrapı Atropat'ın adı "ateş muhafızı" anlamına gelir. Azerbaycan tarihi alanı ilk olarak Aras'tan güneydeki bölgeler, yani bugünkü İran Azerbaycanı için kullanılmış olsa da, XIII. yüzyılın başlarında Yakut el-Hamavi tarafından verilen bilgi, bu dönemde Azerbaycan kavramının kuzeye kadar yayıldığını göstermektedir.[31]

Modern Azerbaycan Cumhuriyeti'nin Muğan bölgesi de tarihi Azerbaycan'a dahildi.[32] Safeviler döneminde başkenti Tebriz olan Azerbaycan beylerbeyliğine Kuzey Azerbaycan'ın Talış ve Arazbar bölgeleri dahildi.[33] İranika ansiklopedisine göre Safeviler döneminde Azerbaycan terimi Aras'tan kuzeydeki bazı bölgeler için kullanılmış olup, bu bölgeler idari açıdan Azerbaycan beylerbeyliğinin valisine bağlıydı.[34] Safeviler döneminde Azerbaycan terimi hem kuzeydeki hem de güneydeki Azerbaycan vilayetleri için kullanılıyordu.[35] "Azerbaycan" adı ilk kez Transkafkasya meclisinin Müslüman fraksiyonu tarafından 27 Mayıs 1918'de resmi olarak kullanılmıştır. Fraksiya kendi toplantısında Azerbaycan'ın bağımsızlığını ilan etme kararı aldı.[36]

Azerbaycanlıların tarihi topluluğu güneyde Kızılözan nehrinden kuzeyde Büyük Kafkas dağlarına, doğuda Hazar Denizi'nden batıda Gürcistan ve Ermenistan'a kadar olan bölgede ortaya çıkmıştır.[37] Azerbaycanlıların etnogenezinde Kafkas Albanyası ve Atropatena nüfusu (Kaspi'ler, Kafkasya Almanları, Udi'ler, Medler[38], Talışlar[39]) ile bu bölgelere gelen işgalciler (Kimmerler, İskitler, Massagetler, Hunlar, Hazarlar, Bulgarlar, Oğuz Türkleri, Kıpçaklar,[39] Peçenekler) yer almıştır.[40] Etnogenezde baskın rolü Türkler oynamıştır.[41] Türk bileşeni olan Oğuz Türkleri ise eski Türklerin Ugor ve Sarmat kökenli kabilelerle karışması sonucu oluşmuştur.[42] XI-XIII yüzyıllarda Doğu Kafkasya'ya Oğuz Türklerinin gelişi Azerbaycan halkının oluşumunun başlangıcıydı.[43][44] Türkleşme için uygun şartlar, bölgede büyük etnik çeşitliliğin olmasıydı.[45] Moğollar döneminde Türk kabilelerinin göçü devam etmiştir.[46][47] Yönetimlerinde, Güney Azerbaycan'daki Azerbaycanlıların topraklarını da içeren İran Azerbaycanı'na yerleşmiş Kara Koyunlu ve Ak Koyunlu kabileleri Azerbaycanlıların etnogenezinde iz bırakmıştır.[39] XV. yüzyılın sonlarında Azerbaycan nüfusunun Türkleşmesi tamamlandı ve bağımsız Azerbaycan Türk halkı ortaya çıktı. Anadolu Türkleri ve Azerbaycan Türkleri arasında etnik sınır ise XVI. yüzyılda oluştu.[43] XVI-XVII yüzyıllarda bölgeye Padar ve Şahsevenlerin gelişi ile Türk akınları devam etmiştir.[48]

Shnirelman'a göre, antik ve erken Orta Çağlarda Albany ve Atropatena nüfusu arasında kültürel, sosyal ve dilsel açıdan benzerlik yoktur.[14] Grantovski, M.Ö. I. binyıla ait İran Azerbaycanı anıtlarını Doğu Kafkasya kültürü ile ilişkilendirir.[49] Trever ise, M.Ö. VI-V. yüzyıllara ait arkeolojik buluntulara dayanarak Kafkas Albanları ve Medler arasında kültürel yakınlık olduğunu belirtir.[50]

Tarih öncesi dönem

Azıh Mağarası'nda Guruçay Kültürü, Aşel Kültürü ve Mustye Kültürü dönemlerine ait yaşam izleri tespit edilmiştir. Çok katmanlı Azıh Paleolit Kampı'nın orta Aşel Kültürü'ne ait katmanından bulunan ilkel insana ait çene, fiziksel tipine göre Sinantrop tipi insanla Neandertal adamı arasında geçiş aşamasında olduğunu göstermektedir. Azıh Mağarası kampının Aşel Kültürü'ne ait katmanından bulunan ilkel insan kalıntısına Azıhantrop, yani Azıh adamı adı verilmiştir.[51]

Kobustan Kayalarındaki İnsan ve Kayık Tasvirleri

Kobustan Devlet Tarihi-Sanatsal Koruma Alanı'nda Mezolit Dönemi'nden ortaçağlara kadar uzanan dönemi kapsayan 6000 kayaüstü resim bulunmaktadır. Ancak burada primitif sanatın en parlak dönemi Tunç Çağı olarak kabul edilir. Bu dönemde eski kabilelerin yüzyıllar boyu süregelen yaşam tecrübeleri, dini ve sanatsal görüşler açısından tam olarak ifade edilmiştir.[52]

Yaklaşık M.Ö. 6000-4000 yıllarında Güney Kafkasya'da Şulaveri-Şomutepe Kültürü gelişmiştir.[53] Bu kültür adını Gürcistan'da bulunan Şulaveri ve Azerbaycan'da bulunan Şomutepe'den alır. Şulaveri-Şomutepe Kültürü mensupları yerel obsidiyeni alet yapmak için kullanır, üzüm gibi kültür bitkilerini yetiştirir ve hayvancılıkla uğraşırlardı.[54] Birçok karakteri, bu kültürün Yakın Doğu'nun Neolitik kültürlerinden türediğini göstermektedir.[55]

M.Ö. IV. binyılın ortalarında Azerbaycan'da (Ağdam'da) Leylatepe Kültürü mevcut olmuştur. Seramik kaplarda defin bu kültür için karakteristiktir. Tipik Ön Asya yerleşim yeri olarak Leylatepe, evlerin yoğun olarak bulunduğu bir bölgedir. Bazı Rus bilim insanlarına göre Leylatepe Kültürü'nün üyeleri Maykop Kültürü'nün yaratıcısı olmuştur.[56]

M.Ö. IV-III binyıllarda Azerbaycan'ın da dahil olduğu geniş bir bölgede Kür-Araz Kültürü mevcut olmuştur. Bu kültür, yerel maden yataklarının geniş kullanımı ve metal işleme sanatının yüksek gelişim seviyesi ile karakterize edilir.[57] Bu dönemde ayrıca çömlekçilik,[58] bahçecilik, Mezopotamya ve Küçük Asya ile ticaret gelişmiştir.[59]

Son Tunç ve Erken Demir Çağı'nda (M.Ö. 2. binyılın ikinci yarısı - M.Ö. 1. binyılın başları) Muğan Düzü'nde ve Talış Dağları'nda Muğan Kültürü mevcut olmuştur.[60][61] Bu dönemde ana geçim kaynakları hayvancılık ve tarımdı.[62] Batı Asya tipi tunç ve demir kılıçlar bu dönem için karakteristiktir.[63]

Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti'nde Son Tunç ve Erken Demir Çağı'nda (M.Ö. 2. binyılın ikinci yarısı - M.Ö. 1. binyılın başları) Boyalı Kaplar Kültürü mevcut olmuştur.[64][65][66][67] 1896, 1904 ve 1926 yıllarında Kızılveğ Manastırı yakınlarında Nahçıvan Kültürü'ne ait taş kutu mezar anıtları keşfedilmiştir. Nahçıvan Kültürü'nü karakterize eden temel seramik ürünler, geometrik desenlerle, insan, hayvan, kuş resimleri ve çeşitli piktografik işaretlerle süslenmiş ve yüksek zanaatkarlıkla yapılmış boyalı kaplardır.[68]

M. Ö. 13.-7. yüzyıllarda Doğu ve Orta Güney Kafkasya'da Hocalı-Gedebey Kültürü mevcut olmuştur.[69][70] Bu dönem esas olarak mezarlardan öğrenilmiştir. Hocalı Tümülüsü'nde 1895 yılında E. Resler tarafından yapılan arkeolojik kazılar sırasında Asur Kralı II. Adadnirari'nin adının yazılı olduğu bir boncuk bulunmuştur.[71] İvan Meşaninova göre bu buluntu, Güney Kafkasya'nın Mezopotamya ile ilişkilerini aydınlatmak için geniş imkanlar sunmaktadır.[72]

Heykel

1940'lı ve 50'li yıllarda Azerbaycan'da heykellerin yaygınlığı artmıştır. Önemli eserler arasında Mirza Fetali Ahundov (Pinhos Sabsay, 1930), Nizami Genceviye (Fuad Abdurrahmanov, 1949), Hükûmet Evi'nin karşısında Lenin'e (Celal Karyağdı, 1954), Hurşidbanu Netəvana (Ömer Eldarov, 1960), Üzeyir Hacıbeyova (Tokay Memmedov, 1960), Mikail Müşfik (Münevver Rızayeva, 1968), Kara Karayev (Fazıl Necefov, 1968) gösterilebilir.[73]

Mimari

Azerbaycan'da en eski mimari yapılar Küçük Kafkas Dağları ve Nahçıvan'da bulunmuştur, Tunç ve Bakır çağına aittir.[74] Azerbaycan'ın bazı güney bölgelerini de kapsayan Atropatena devletinden günümüze Sabirabad'dakı Ultan kalesi kalmıştır. Yaklaşık bin yıl boyunca Azerbaycan'da hüküm sürmüş Kafkaz Albanyasından günümüze Kiş kilisesi, Çırakkale, Kebele kalesi, Kum bazilikası gibi yapılar kalmıştır.[75]

Azerbaycan'da en eski İslamî yapılar VII. yüzyıla ait Ağsu ve Şamahı mescitleridir. VIII. yüzyılda Azerbaycan'da Araplar egemen olmuş, mescit, türbe ve medrese gibi mimari yapılar inşa edilmiştir. Arap hilafetinin zayıfladığı bir dönemde bölgede birbirinden farklı mimari tarzlar meydana gelmiştir: Şirvan, Arran ve Nahçıvan örnekleri verilebilir.[76]

Galeri

Kaynakça

  1. ^ a b c "История Востока. В 6 т. Т. 2. Восток в средние века". 14 Mart 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Aralık 2015. 
  2. ^ Field Listing :: Ethnic groups 6 Ocak 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (англ.). The World Factbook. ЦРУ. Проверено 23 мая 2012.
  3. ^ a b G. Doerfer (15 Aralık 1988). "AZERBAIJAN viii. Azeri Turkish". Iranica. 23 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Temmuz 2017. 
  4. ^ "История Востока. В 6 т. Т. 2. Восток в средние века". 14 Mart 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Aralık 2015. : Говоря о возникновении азербайджанской культуры именно в XIV-XV вв., следует иметь в виду прежде всего литературу и другие части культуры, органически связанные с языком. Что касается материальной культуры, то она оставалась традиционной и после тюркизации местного населения. Впрочем, наличие мощного пласта иранцев, принявших участие в формировании азербайджанского этноса, наложило свой отпечаток прежде всего на лексику азербайджанского языка, в котором огромное число иранских и арабских слов. Последние вошли и в азербайджанский, и в турецкий язык главным образом через иранское посредство. Став самостоятельной, азербайджанская культура сохранила тесные связи с иранской и арабской. Они скреплялись и общей религией, и общими культурно-историческими традициями
  5. ^ David E. Hunter und Phillip Whitten (Hrsg.): Encyclopedia of Anthropology. Harper and Row, Publishers, New York u.a. 1976. ISBN 0-06-047094-1, S. 104–111.
  6. ^ Huntington's 1996 "Clash of Civilizations" (p. 26)
  7. ^ Encyclopædia Iranica: Iran V. Peoples Of Iran. A General Survey 10 Ağustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

    The Azeri Turks are Shiʿites and were founders of the Safavid dynasty.
  8. ^ Mazzaoui, Michel B; Canfield, Robert (2002). "Islamic Culture and Literature in Iran and Central Asia in the early modern period". Turko-Persia in Historical Perspective. Cambridge University Press. pp. 86–7. ISBN 978-0-521-52291-5.
  9. ^ Keith Brown, Sarah Ogilvie. Concise encyclopedia of languages of the world 27 Mart 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. — Elsevier, 2009. — С. 110–113. — ISBN 978-0-08-087774-7.
  10. ^ Sakina Berengian. Azeri and Persian literary works in twentieth century Iranian Azerbaijan. — Berlin: Klaus Schwarz Verlag, 1988. — С. 20. — 238 с. — ISBN 978-3-922968-69-6.
  11. ^ Sayat Nova [Mətn] /tərt. ed. H. Araslı ; [tərc. ed. Ə. Cəmil [və b.]].
  12. ^ Carpets are still made today in Daghestan, Georgia and Armenia, but the real home of Russian Caucasian carpets remains Azerbaijan and the skills and ideas of Azerbaijanian weavers are felt throughout the Caucasus. P. R. J. Ford. The oriental carpet: a history and guide to traditional motifs, patterns, and symbols. Abrams, 1981. ISBN 0-8109-1405-0, 9780810914056, стр. 225.
  13. ^ Suny, Ronald (1996). Armenia, Azerbaijan, and Georgia. DIANE Publishing. p. 108. ISBN 0-7881-2813-2.
  14. ^ a b Шнирельман В. А. Войны памяти: мифы, идентичность и политика в Закавказье / Рецензент: Л. Б. Алаев. — М.: Академкнига, 2003. — С. 139. — 592 с. — 2000 экз. — ISBN 5-94628-118-6.
  15. ^ a b Curtis, Glenn E. (1995). Armenia, Azerbaijan, and Georgia : country studies (1st ed.). Washington, D. C.: Federal Research Division. pp. 99–101. ISBN 0-8444-0848-4. OCLC 31709972.
  16. ^ Rice, Kelsey, "Forging The Progressive Path: Literary Assemblies And Enlightenment Societies In Azerbaijan, 1850–1928" (2018). Publicly Accessible Penn Dissertations. 2913. page 2.
  17. ^ Lummus, Wesley. (2021). One Nation, Two Languages: Latinization and Language Reform in Turkey and Azerbaijan, 1905–1938. Retrieved from the University of Minnesota Digital Conservancy, https://hdl.handle.net/11299/223150 29 Haziran 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. page 16.
  18. ^ Svante Kornel. "The Politicization of Islam in Azerbaijan" (PDF). 18 Nisan 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Nisan 2016. 
  19. ^ Оранский И. М. Введение в иранскую филологию. — М.: Изд-во Восточной литературы, 1960. — С. 292, прим. 5.
  20. ^ Michael Knüppel. Turkic languages of Persia: An overview // Encyclopædia Iranica.
  21. ^ Mattew O'Brien. Uzeir Hajibeyov and His Role in the Development of Musical Life in Azerbaijan. — Routledge, 2004. — С. 211. — ISBN 0-415-30219-6, 9780415302197
  22. ^ Barbara A. West (1 Ocak 2009). Encyclopedia of the Peoples of Asia and Oceania. Infobase Publishing. s. 68. ISBN 978-1-4381-1913-7. 24 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Aralık 2015. 
  23. ^ Svante E. Cornell (20 Mayıs 2015). Azerbaijan Since Independence. Routledge. ss. 5-7. ISBN 978-1-317-47621-4. 17 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Aralık 2015.  "If native Caucasian, Iranian, and Turkic populations – among others – dominated Azerbaijan from the fourth century CE onwards, the Turkic element would grow increasingly dominant in linguistic terms,5 while the Persian element retained strong cultural and religious influence." "Following the Seljuk great power period, the Turkic element in Azerbaijan was further strengthened by migrations during the Mongol onslaught of the thirteenth century and the subsequent domination by the Turkmen Qaraqoyunlu and Aq-qoyunlu dynasties."
  24. ^ Roy, Olivier (2007). The new Central Asia. I. B. Tauris. p. 6. ISBN 978-1-84511-552-4. "The latter were to keep the name 'Turkmen' for a long time: from the 13th century onwards they 'Turkised' the Iranian populations of Azerbaijan (who spoke west Iranian languages such as Tat, which is still found in residual forms), thus creating a new identity based on Shiism and the use of Turkish. These are the people today known as Azeris."
  25. ^ Frye, R. N. "IRAN v. PEOPLES OF IRAN (1) A General Survey". Encyclopædia Iranica. XIII. pp. 321–326, "The Turkish speakers of Azerbaijan (q.v.) are mainly descended from the earlier Iranian speakers, several pockets of whom still exist in the region."
  26. ^ Najafizadeh, Mehrangiz. "GENDER AND IDEOLOGY: SOCIAL CHANGE AND ISLAM IN POST-SOVIET AZERBAIJAN." Journal of Third World Studies, vol. 29, no. 1, 2012, pp. 81–101. JSTOR, http://www.jstor.org/stable/45194854 4 Mart 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Accessed 4 Mar. 2023.
  27. ^ XAVIER DE PLANHOL. "IRAN I. LANDS OF IRANn". Iranica. 17 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Kasım 2011. 
  28. ^ Yolaçan, S. (2019). Azeri networks through thick and thin: West Asian politics from a diasporic eye. Journal of Eurasian Studies, 10(1), 36–47. https://doi.org/10.1177/1879366518814936
  29. ^ "Caucasus: Armenia And Azerbaijan Join Council Of Europe". RadioFreeEurope/RadioLiberty (İngilizce). 4 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Eylül 2021. 
  30. ^ "İşğaldan azad edilən torpaqlardakı tarix-mədəniyyət abidələri bərpa olunacaq". 25 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Temmuz 2021. 
  31. ^ Riçard Tapper. "AZERBAIJAN i. Geography". Encyclopædia Iranica (İngilizce). III. 
  32. ^ MOḠĀN — статья из Encyclopædia Iranica. Ричард Таппер
  33. ^ Тәбриз бәјләрбәјлији / Под ред. Дж. Кулиева. — Азербайджанская советская энциклопедия: Главная редакция Азербайджанской советской энциклопедии, 1986. — Т. IX. — С. 231–232.
  34. ^ A History of Qarabagh: An Annotated Translation of Mirza Jamal Javanshir Qarabaghi’s Tarikh-e Qarabagh. Mazda Publishers, 1994, ISBN 1-56859-011-3 p. XV:
  35. ^ Muriel Atkin, Russia and Iran, 1780–1828. 2nd. ed. Minneapolis: University of Minnesota Press. 1980. ISBN 0-8166-0924-1, 9780816609246.
  36. ^ "Азербайджанская Народная Республика (Азербайджан Халг Джумхуриййети) — первая парламентская республика на Востоке (май 1918 г. — апрель 1920 г.)". 23 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Temmuz 2015. 
  37. ^ История Азербайджана. — Баку: Изд-во АН Азербайджанской ССР, 1960. — Т. 2. — С. 272.
  38. ^ С. А. Токарев. Этнография народов СССР: исторические основы быта и культуры. — Изд-во Московского университета, 1958. — С. 295–296.
  39. ^ a b c Сакинат Шихамедовна Гаджиева. Дагестанские терекеменцы: XIX — начало XX в. — Наука, 1990. — С. 8–9. — ISBN 5020167614, 9785020167612.
  40. ^ Азербайджанцы — статья из Большой советской энциклопедии. : В этногенезе А. участвовало древнее коренное население Атропатены и Албании Кавказской, смешавшееся с вторгавшимися сюда в 1-м тыс. до н. э. и 1-м тыс. н. э. ирано- и тюркоязычными племенами (киммерийцы, скифы, гунны, булгары, хазары, огузы, печенеги и др.)
  41. ^ "Azerbaijan 5 Eylül 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.". . Encyclopædia Britannica Online. Encyclopædia Britannica Inc., 2016. Web. 24 Apr. 2016.
  42. ^ Михаил Илларионович Артамонов. История хазар. — Филологический факультет Санкт-Петербургского государственного университета, 2002. — С. 419. — ISBN 5846500323, 9785846500327.
  43. ^ a b "История Востока. В 6 т. Т. 2. Восток в средние века". 14 Mart 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Aralık 2015. 
  44. ^ Field Listing :: Ethnic groups 16 Kasım 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. "The World Factbook. ЦРУ". 6 Ocak 2019. 16 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ağustos 2024.  (англ.) Проверено 23 мая 2012.
  45. ^ А. П. Новосельцев, В. Т. Пашуто, Л. В. Черепнин. Пути развития феодализма. — Наука, 1972. — С. 56–57.
  46. ^ Golden, Peter B. (1992). An Introduction to the History of the Turkic Peoples. Otto Harrasowitz. pp. 385–386. ISBN 3-447-03274-X.
  47. ^ Yarshater, E (18 August 2011). "The Iranian Language of Azerbaijan". Encyclopædia Iranica. Retrieved 25 January 2012.
  48. ^ Н. Г. Волкова. "Этнические процессы в Закавказье в XIX–XX веках", Кавказский Этнографический сборник, IV часть, Институт Этнографии им. Н. Н. Миклухо-Маклая АН СССР, Москва, Наука, 1969, стр. 4
  49. ^ Э. А. Грантовский. Ранняя история иранских племён Передней Азии. — Восточная Литература, 2007. — С. 423–424.
  50. ^ К. В. Тревер. Очерки по истории и культуре Кавказской Албании (IV в. до н. э. — VII в. н. э.), М. — Л., 1959. С. 318.
  51. ^ Д. В. Гаджиев, М. М. Гусейнов — Первая для СССР находка ашельского человека (Азербайджан, Азыхская пещера)//Учен. зап. Азгосмединститута, 1970, т. 311
  52. ^ Вели Алиев, член-корреспондент НАНА, доктор исторических наук, профессор. Духовный мир конных и лодочных охотников эпохи бронза Азербайджана // Журнал "IRS".
  53. ^ Encyclopedic Dictionary of Archeology — Page 512 by Barbara Ann Kipfer
  54. ^ "Anatolia and the Caucasus, 8000–2000 B. C." 11 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Haziran 2016. 
  55. ^ Kiguradze, T. 2001. Caucasian Neolithic. In: Peregrine, P. N. and Ember, M. (eds.), Encyclopedia of Prehistory. Volume 4: Europe. New York, Boston, Dordrecht, London, Moscow: Kluwer Academic / Plenum Publishers. Pp. 55–76.
  56. ^ "Гуп "Наследие" В. Л. Ростунов". 26 Nisan 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Aralık 2015. 
  57. ^ Bünyadov, Z. və Yusifov, Y. (1994) "Azərbaycan Tarixi (ən qədim zamanlardan XX əsrədək)", Azərnəşr, Bakı, I cild, səh. 59–60.
  58. ^ Edens, Christoper (Aug-Nov 1995). "Transcaucasia at the End of the Early Bronze Age". Bulletin of the American Schools of Oriental Research (The American Schools of Oriental Research). 299/300 (The Archaeology of Empire in Ancient Anatolia): 54.
  59. ^ Jaimoukha, Amjad. The Chechens. Pages 25–6
  60. ^ "Талиш-Муганская культура (Talish-Mugan Culture)". mapyourinfo.com. [ölü/kırık bağlantı]
  61. ^ "Талиш-Муганская культура (Talish-Mugan Culture)". Большая Советская Энциклопедия. 27 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  62. ^ "МУГАНСКАЯ КУЛЬТУРА (Mugan Culture)". Академик. 26 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  63. ^ "Муганская культура (Mugan Culture)". archaeotourism. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  64. ^ V. H. Əliyev. Azərbaycanda tunc dövrü boyalı qablar mədəniyyəti. Bakı, 1977
  65. ^ А л и е в В. Г. Культура эпохи средный бронзы Азербайджана. Б., 1991
  66. ^ V. B. Bahşaliyev — Nahçıvan arkeolojisi // Archaeology of Nahchivan. I., 1997
  67. ^ O. Belli, V. Bahşaliyev — Nahçıvan bölgesinde Orta ve Son Tunc Çağı boya bezemeli çanak çömlek kültürü. I., 2001
  68. ^ Aidə Məmmədova — NAXÇIVANIN BOYALIQABLAR MƏDƏNlYYƏTlNlN ÖYRƏNİLMƏ TARiXİ, Azerbaijan Archeology Vol.: 4 Num. 3–4
  69. ^ Ходжалы-кедабекская культура // БСЭ.
  70. ^ Ходжалы-кедабекская Культура // Советская историческая энциклопедия.
  71. ^ Аскольд И. Иванчик. Киммерийцы и скифы. Культурно-исторические и хронологические проблемы археологии восточноевропейских степей и Кавказа пред- и раннескифского времени. — М.-Берлин: Палеограф, 2001. — Т. II. — С. 155. — 324 с. — (Степные народы Евразии).
  72. ^ И. И. Мещанинов. Ассирийская вотивная бусина в Азербайджане // Известия ООИА. — Баку, 1926. — Т. II.
  73. ^ Bloom, Jonathan M.; Blair, Sheila (2009). The Grove Encyclopedia of Islamic Art and Architecture (İngilizce). Azerbaycan: Oxford University Press. 
  74. ^ Büyük Sovyet Ansiklopedisi'nde Азербайджанская ССР. Архитектура и изобразительное искусство Архитектура Азербайджана 31 Ekim 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. makalesi
  75. ^ The Grove Encyclopedia of Islamic Art and Architecture 2009, pp. 237
  76. ^ "«Популярная художественная энциклопедия.» Под ред. Полевого В. М.; М.: Издательство "Советская энциклопедия", 1986." 8 Aralık 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2017. 

Bibliografi

  • The Grove Encyclopedia of Islamic Art and Architecture, Jonathan M. Bloom and Sheila Blair (2009), «Azerbaijan», Oxford University Press
  • g
  • t
  • d
Azerbaycan Azerbaycan konuları
Antik Çağ
Erken Çağ
Yeni Çağ
20. Yüzyıl
Modern
Konular
Azerbaycan Arması
Siyaset ve yönetim
Azerbaycan
Yargı
Siyaset
Nahçıvan ÖC
Yargı
  • Anayasa
  • Anayasa Mahkemesi
  • Kolluk kuvvetleri
Coğrafya
Yerler
Ekonomi
Toplum
Kültür
Demografi
Semboller
  • g
  • t
  • d
Asya kültürü
Egemen devletler
  • Afganistan
  • Azerbaycan
  • Bahreyn
  • Bangladeş
  • Bhutan
  • Birleşik Arap Emirlikleri
  • Brunei
  • Çin
  • Doğu Timor
  • Endonezya
  • Ermenistan
  • Filipinler
  • Güney Kore
  • Gürcistan
  • Hindistan
  • Irak
  • İran
  • İsrail
  • Japonya
  • Kamboçya
  • Katar
  • Kazakistan
  • Kıbrıs Cumhuriyeti
  • Kırgızistan
  • Kuveyt
  • Kuzey Kore
  • Laos
  • Lübnan
  • Maldivler
  • Malezya
  • Mısır
  • Moğolistan
  • Myanmar
  • Nepal
  • Özbekistan
  • Pakistan
  • Rusya
  • Singapur
  • Sri Lanka
  • Suriye
  • Suudi Arabistan
  • Tacikistan
  • Tayland
  • Türkiye
  • Türkmenistan
  • Umman
  • Ürdün
  • Vietnam
  • Yemen
Sınırlı tanınmış
olan devletler
  • Abhazya
  • Filistin
  • Güney Osetya
  • Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti
  • Tayvan
Bağımlı ve
diğer bölgeler
  • Ağrotur ve Dikelya
  • Britanya Hint Okyanusu Toprakları
  • Christmas Adası
  • Cocos Adaları
  • Hong Kong
  • Makao
  • Kategori Kategori