Almanya Sosyalist Birlik Partisi

Almanya Sosyalist Birlik Partisi Sozialistische Einheitspartei Deutschlands
Kısaltma	SED
Genel başkan	Erich Honecker
Kurucu	Walter Ulbricht Wilhelm Pieck
Kuruluş tarihi	21 Nisan 1946
Kapanış tarihi	16 Aralık 1989
Önceli	Almanya Komünist Partisi (KPD), Almanya Sosyal Demokrat Partisi (SPD)
Ardılı	Demokratik Sosyalizm Partisi (PDS)
Gençlik kolu	Özgür Alman Gençliği
İdeoloji	Marksizm-Leninizm Komünizm
Siyasi pozisyon	Aşırı sol

Almanya Sosyalist Birlik Partisi (Almanca: Sozialistische Einheitspartei Deutschlands, SED), Alman Demokratik Cumhuriyeti'nin kurulduğu 7 Ekim 1949 tarihinden Mart 1990 seçimlerine kadar iktidarda bulunan partidir. SED, geleneksel Marksist-Leninist ideolojiyi benimseyen bir komünist partiydi. 1980'lerde SED, Sovyetler Birliği'nde gerçekleşmekte olan perestroyka ve glasnost açılımlarına cephe almıştır. Sovyetler Birliği ve ABD arasında Alman Demokratik Cumhuriyeti yönetiminin dahil edilmediği Moskova görüşmeleri^[1] sonucu Almanya Federal Cumhuriyeti (Batı Almanya) ile Alman Demokratik Cumhuriyeti (Doğu Almanya) fiilen birleşince^[2] parti iktidardan düşmüştür.

SED 21 Nisan 1946 tarihinde Almanya Sosyal Demokrat Partisi ile Almanya Komünist Partisinin birleşmesiyle doğdu. Bu iki parti de II. Dünya Savaşı'nın sona ermesinin ardından Almanya'yı işgal eden Müttefik ülkelerden Sovyetler Birliği'nin denetimi altındaki doğu bölgesi ve Berlin'in doğusunda faaliyet göstermekteydi. İki partinin birleşmesi sosyalist partilerin güçbirliği olarak gösterilmiştir. Ancak iki partinin birleşmesi de sorunsuz olmamıştır. Yeni kurulan parti, Sovyet yönetiminin de varlığının etkisiyle 1946 yılında gerçekleştirilen seçimlerde [en] %47,57'lik oy oranına ulaşarak büyük başarı kazanmıştır. Berlin'de yapılan seçimlerde [en] ise %19,78 oranında oy alarak sosyal demokratların gerisinde kalmıştır ve seçimi 3. sırada bitirmiştir.

Almanya'daki Sovyet Askeri Yönetimi (Rusçası: Sovetskaia Voennaia Administratsia v Germanii, SVAG) savaşın ardından Almanya'nın doğusunda denetimi doğrudan ele almıştı. Bölgedeki tüm siyasi faaliyet SVAG tarafından denetlenmekteydi. Bu görevde çalışan General Sergey İvanoviç Tiulpanov'un hazırladığı raporlar doğrultusunda SED içerisinde farklı gruplaşmalar yaşandığı bilinmektedir. Ayrıca ülkede bulunan Kızıl Ordu'nun varlığı, partinin Sovyet vesayetinde iktidara geldiği yönünde söylentilere yol açacaktır.

Birleşmenin ardından siyasi olarak daha aktif olan komünist parti üyeleriyle sürekli olarak savunmada kalan sosyal demokratlarla yaşanan çelişkiler, Bolşevikler ve Almanya'daki komünistlerce eleştirilecek, Almanya Komünist Partisi'nin birleşmenin yerine kendi adıyla devam etmesi gerektiği önerilecektir. Ancak Sovyetler Birliği lideri Josef Stalin buna karşıdır.^[3] Ayrıca sosyal demokrat parti üyelerinin Batı'da kalan parti yöneticileriyle ve Batılı Müttefik Ordularıyla da temas halinde oldukları bilinir.

Sovyet yönetiminin yeni kurulan partiye dair gördükleri bir sorun partinin milliyetçi çizgiye doğru savrulmasıydı. Miting ve toplantılarda sosyal hayata dair sorunların çözümü yerine milliyetçilik konuları ilgi çekmektedir. Ayrıca partinin merkeziyle taşra örgütleri arasında koordinasyon sağlanamamaktaydı.

1940'lı yılların sonlarına doğru SED içerisindeki sosyal demokratlar tasfiye edilmeye başlandı. Bu sürecin sonunda SED, Varşova Paktı'na bağlı sosyalist ülkelerdekine benzer çizgide klasik bir komünist partisi olmuştur. Siyasi arenada diğer partiler kâğıt üzerinde faal gözükseler de bölgedeki Sovyet yönetimi, hepsinin Alman Demokratik Ulusal Cephesi adı altında birleşmeye zorladı. Bu partiler koalisyonu ise SED tarafından kontrol edilmekteydi. Cephenin seçimlerdeki aday listesi ağırlıklı olarak komünistlerden oluşuyordu. Sovyet bölgesinde ve 1949 yılındaki bağımsızlık ilanından sonra Alman Demokratik Cumhuriyeti'nde kamu kuruluşlarında SED egemen oldu. Yıllar sonra SED, sosyalist ülkelerde iktidarda bulunan komünist partiler arasında en radikal olanlar arasında yer almaya başladı. 1980'li yıllarda Sovyetler Birliği'nde Gorbaçov reformları gündeme geldiğinde, bu reformlar reddedilecek ve parti, geleneksel Leninist çizgiye sahip çıkacaktır.

Partinin ilk kongresi 21 Nisan 1946 tarihinde toplandı. Toplantının gündemi birleşme idi. Kongre sonunda partiye eş başkanlık edecek isimler öne çıkarıldı. Doğu Almanya'daki Almanya Komünist Partisi lideri Wilhelm Pieck ile Doğu Almanya'daki Sosyal Demokrat Parti'nin lideri Otto Grotewohl, birlik anlaşmasının tüm ülke için olması kararlaştırsa da Batılı müttefik devletler olan ABD, Birleşik Krallık ve Fransa'nın işgal ettiği bölgelerdeki sosyal demokrat parti temsilcilikleri bunu reddedince anlaşma sadece Sovyet bölgesinde geçerli oldu. Yeni partinin amblemi de bu anlaşmayı simgeleyen el sıkışma figürüdür.

İkinci parti kongresi 20-24 Temmuz 1947 arasında toplanmış ve parti örgütünde yenilenme yapılmıştır. Parti yürütme kurulunun ismi merkez komitesi olarak değişmiştir.

Partinin üçüncü kongresi Temmuz 1950'de sanayileşme konusuna yoğunlaşarak toplandı. Çalışan nüfusun %40'ının çalıştığı sanayi sektörü yoğun bir kamulaştırma siyasetiyle değişime uğramış ve halk işletmelerine dönüştürülmüştür. (Almancası: Volkseigener Betrieb--VEB) Bu işletmeler sanayi sektörünün %75'ini oluşturuyordu.

Altıncı kongre 15-21 Ocak 1963'te yapıldı. Kongre yeni bir parti programını kabul etti ve üyelik tanımı değiştirildi. Partinin genel sekreteri olarak Walter Ulbricht seçildi. Merkezi planlamaya dayanan yeni bir ekonomik hat belirlendi.

1967 yılında yapılan kongrede Erich Honecker, yeni uygulanmaya başlanan ekonomik sistemin yerine geleneksel sosyalist ekonomik sistemin uygulanmasını savundu. Özellikle son iki yıl içerisinde Doğu Almanya'da kış aylarında elektrik kesintileri ve trafik kazaları yoğun olarak yaşanmıştı.

1971 yılından başlayarak kongreler her beş yılda bir yapılmaya başlanacak, son kongre olan 11. Kongre 1986 yılında yapılacaktır. Teorik olarak kongre parti liderliğini belirliyor ve uygulanacak siyaseti kararlaştırıyordu. Ayrıca kararların çoğunluğun kararıyla alınması için partinin bütün birimlerinde bir aktivasyon ve katılım yaratılıyordu. Parti programını değiştirmeye yetkiliydi, merkez komite üyelerini belirler ve merkez komite raporunu onaylardı. Kongreler arasındaki dönemde ise merkez komite ortaya çıkan sorunların tartışılıp değerlendirilmesi için konferanslar toplayabilirdi.

1971 Baharında toplanan 8. Kongre, Ulbricht zamanında yapılan bazı programları geri plana düşürdü, kısa vadeli sosyal ve ekonomik sorunlara eğildi. SED bu doğrultuda Batı Almanya ve Sovyetler Birliği ile uluslararası sorunlarla beraber Berlin'in gelecekteki siyasi durumunu görüşmeye hazır olduğu sinyallerini gönderdi. Kongreyle beraber bir değişiklik ise Bakanlar Kurulunun Devlet Konseyine karşı güçlendirilmesiydi.

9. Kongre Mayıs 1976'da toplandı. SED siyasi ve programatik hattının şekillenmesinde önemli bir kilometre taşıdır. 8. Kongredeki sosyal ve ekonomik hedeflere ulaşıldığı açıklandı, işçi sınıfı ve halkın güncel yaşam kalitesinin yükseltilmesi önem kazandı. Kongrede ayrıca Doğu Almanya'nın uluslararası alanda diğer ülkeler nezdinde tanındığı ve ülkenin dünya ekonomisinde kazandığı önemli yer vurgulandı.

Kongrede ayrıca partiyi ilgilendiren uluslararası ve iç sorunlar tartışıldı. Dış siyaset alanında kardeş komünist partilerin katkısının alındığı kongrede özellikle İtalyan, İspanyol ve Fransız Komünist Partileri Sovyetler Birliği ile aralarında oluşmaya başlayan ideolojik farklılıkları dillendirdi. SED, farklı fikirlerin dillendirilmesine kongresinde izin verse de özellikle Erich Honecker partinin Sovyetik hattına dair yöneltilen eleştirileri reddetti ve Sovyetler Birliği'ne karşı Batı'da yeni gelişmekte olan avrokomünizm akımına cephe aldı.

Kongrede Batı ile Doğu Almanya arasındaki yumuşama (detant) dönemine vurgu yapılarak dönemin olumlu ve olumsuz yönleri dile getirildi. Batı'dan gelen ziyaretçiler Doğu için belirli bir sorun oluşturacak, iki kur sistemi sosyal huzursuzluk sebebi olacaktır.^[4]

Nisan 1981'de toplanan kongre, statükodan memnun bir ruh halinde gerçekleştirildi. Oy birliğiyle parti genel sekreterliğine seçilen Honecker, yönetime Albert Norden'i dahil etti. Kongrede 8. ve 9. Kongre kararlarının Doğu Alman halkı için önemine ve Sovyetler Birliği'yle olan ilişkilere vurgu yapıldı. Honecker kapanış konuşmasında, SED'in Lenin'in partisine daima bağlı kalacağını belirtti. Kongreye Sovyetler Birliği Komünist Partisi'nden ideolog ve Politbüro üyesi Mihail Suslov da katıldı.

Honecker Batı ile Doğu Almanya sorununa dair iki ülkenin ayrı ve bağımsız olarak değerlendirilmesi gerektiğini, II. Dünya Savaşından sonra iki ülkenin farklı yönde ilerlediğini ve barış içerisinde bir arada yaşayabileceklerini belirtti.

Honecker konuşmasında daha önce vurgulamadığı bir husus olan Üçüncü Dünya ülkelerine de değindi ve yüksek öğrenimlerini Doğu Almanya üniversitelerinde alan çok sayıda Afrikalı, Asyalı ve Latin Amerikalı yurtsever gencin ülkeleri için büyük öneme sahip olduğunu belirtti. Ayrıca bu ülkelerde bulunan Doğu Alman eğitimci ve teknik personelden eğitim almakta olan binlerce işçi, teknisyen ve yönetici bulunduğunu açıkladı.

17-21 Nisan 1986 tarihinde yapılan kongrede Honecker'in liderliği kesin bir şekilde onaylandı. SED, partinin faaliyetlerini ve başarılarını Almanya toprakları üzerindeki en başarılı siyasi parti olarak duyurmuş, Doğu Almanya ise siyasi olarak doğru hatta, ekonomik olarak da verimli bir sosyalist devlet olarak tanımlanmıştır. Doğu Almanya'da yakalanan başarılar Honecker liderliğinin zirvesini işaret etti. Kongrede Gorbaçov'un da bulunması, izlenen yolun doğruluğunun onaylanması şeklinde yorumlandı. Kongre sonunda Alman Demokratik Cumhuriyeti sosyalist bloktaki en güçlü ekonomilerden birisi olduğunu gösterdi ve güven tazeledi. Gorbaçov ise Doğu Alman deneyiminin merkezi planlamanın üstünlüğünün bir göstergesi olduğunu söyledi.

Kongre boyunca özellikle Batı Almanya konusunda olmak üzere, dış politikaya dair çeşitli mesajlar verilmiştir. Honecker, sürdürmekte olduğu yapıcı diyalog sürecini savunurken Gorbaçov'un takip ettiği Avrupa'da Soğuk Savaş'ı sona erdirme siyasetiyle paralellik kuracak ancak SED önderliği özellikle Batı Almanya ile ilişkiler söz konusu olduğunda Moskova ile sıkı temas halinde olunması gerektiğine vurgu yapacaklardır. Honecker, Bonn yönetimini sertçe eleştirmese de Gorbaçov, Batı Alman hükûmetine yüklenecek ve ABD'nin öncülüğünde kurulan Stratejik Savunma İşbirliği'ne dahil olmasını eleştirecektir. Gorbaçov'un açıklamaları Varşova Paktı'na üye ülkelerin dış politikalarının Moskova'nın güdümünde olması gerektiğinin bir kez daha hatırlatılması gibidir.

Alman Demokratik Cumhuriyeti'nin kuruluşunun 40. yıldönümü olan 7 Ekim 1989 günü eski Sosyal Demokrat Parti illegal olarak yeniden kuruldu. Ekim 1989'da özellikle Doğu Berlin ve Leipzig'de ortaya çıkan kargaşa ve itaatsizlik eylemlerinden sonra Politbüro özel toplantısında Honecker istifa etmeye zorlandı. Yerine geçen Egon Krenz durumu kontrolü altına almaya çalışsa da başarılı olamadı. Batı tarafına seyahat ile ilgili getirilen seyahat özgürlüğü bile eylemleri durduramadı. 1 Aralık 1989'da Doğu Almanya parlamentosu Volkskammer, Alman Demokratik Cumhuriyeti Anayasası'nda ülke siyasetinin öncü siyasi partisi olarak tanımlanan SED ile ilgili maddeyi değiştirdi, bunu izleyen günlerde 3 Aralık'ta Merkez Komite ve Politbüro istifa etti.

SED'in örgütlü kalan kısmı, ismini Aralık 1989'da Demokratik Sosyalizm Partisi (PDS) olarak değiştirdi. Gregor Gysi, partinin lideri seçildi. 18 Mart 1990'da Doğu Almanya'da yapılan seçimlerde [en] %16,4 oy alarak üçüncü oldu ve seçimleri Hristiyan Demokratik Birliği (CDU) öncülüğündeki koalisyon kazandı. Bu dönemde partiye ait birçok taşınmaza hükûmet tarafından el kondu ve birleşme süreci sırasında adeta yağmalandı. PDS, buna rağmen birleşen Almanya'nın doğu bölgesinde ayakta kaldı ve yeniden örgütlenmeye başladı. Birleşmeden sonra aynı yıl yapılan federal seçimlerde [en] PDS, Bundestag'a 17 milletvekili seçtirebildi. Doğu Almanya'nın sorunlarını iyi bilen partililer yerel düzeydeki seçimlerde başarılı oldular. 2007 yılında PDS, Emek ve Sosyal Adalet isimli seçim alternatif yapılanmasına dahil oldu. Arbeit und soziale Gerechtigkeit – Die Wahlalternative, WASG ismindeki bir araya geliş daha sonra ise Sol Parti örgütüne dönüştü. Sol Parti, batı eyaletlerinde de kabul görecek ve bu sayede PDS hareketinden gelen komünistler Saksonya, Hesse ve Hamburg Eyalet Parlamentolarına seçileceklerdir.

• Sol Parti resmi internet adresi (Almanca ve İngilizce)27 Eylül 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

• Walter Ulbricht (Temmuz 1950 – 3 Mayıs 1971)
• Erich Honecker (3 Mayıs 1971 – 18 Ekim 1989)
• Egon Krenz (18 Ekim 1989 – 3 Aralık 1989)

• Engin Erkiner, 1989 Berlin Duvarı,İmge Kitabevi Yayınları 2005,ISBN 975-533-446-7
• Nefjodov V. V. SED a kultura NDR. Historická monografie. Hradec Králové, 2009.