Manastir Velika Lavra

Koordinate: 40° 10′ 16" SG Š, 24°22′ 58" IGD

Manastir Velika Lavra (grčki Μονή Μεγίστης Λαύρας) je najstariji i prvi u hijerarhiji među svetogorskim manastirima. Nalazi se na jugoistiku Svete gore, na lokalitetu zvanom Melana. Osnivač mu je Sveti Atanasije Atonski, sa kojim i počinje veliki uspon svetogorskog monaštva. On je uveo kinovijski sistem, po kojem monasi upražnjavaju poslušanje i život u zajednici, umjesto dotad preovladavajućeg pustinjaštva.

Atanasije je počeo sa izgradnjom Velike Lavre po odobrenju vizantijskog cara Romana II, a njegov nasljednik Nićifor II Foka je bio veliki Atanasijev prijatelj, i pomagao mu je na razne načine. Najprije je 963. izgrađena glavna manastirska crkva posvećena Blagovjestima Presvetoj Bogorodici, i uskoro su počeli pristizati ljudi raznih narodnosti sa željom da žive monaškim životom pod Atanasijevim upravljanjem. Politiku podrške su nastavili i Fokini nasljednici Jovan I Cimiskije i Vasilije II, i pored izvjesnih neslaganja sa Atanasijem.

Nakon smrti Svetog Atanasija manastir je posvećen njemu, a upravu nad njim preuzimaju Sveti Jovan Iverski, osnivač Manastira Iviron, i vizantijski vojskovođa Nićifor Uran. Velika Lavra je stalno napredovala i zadobila je mnoge darove. Pored godišnje dotacije u zlatnicima koju su ustanovili Foka i Cimiskije, Vasilije II joj je poklonio jedno ostrvo blizu Skijatosa. Vremenom je i nekoliko manjih manastira postalo vlasništvo Velike Lavre. I srpski car Stefan Dušan je bio veoma darežljiv prema njoj.

Gusarski napadi u 14. vijeku dovode do raspada kinovijske organizacije života u manastiru, a ozbiljne udarce mu je zadala i serija zemljotresa, od kojih se najteži desio 1585. Opadanju Velike Lavre u tom periodu je doprinio i teret poreza koji su nametnuti manastirima za vrijeme turske vladavine.

Izvorna arhitektura manastira iz 963. godine je u kasnijim vremenima pretrpjela niz promjena. Pored glavne crkve on danas ima i 36 manjih crkava, a pripadaju mu tri skita i više isposnica. Među ostalim velikim vrijednostima, u manastiru se nalaze ikona Bogorodice Kukuzelise, patrijaršijske i carske odežde, mošti svetaca i druge relikvije. Biblioteka Velike Lavre ima 2116 rukopisa na grčkom, oko 100 rukopisa na drugim jezicima, i oko 20.000 štampanih knjiga. U samom manastiru je danas oko 50 monaha, a u objektima koji mu pripadaju oko 300.