 Wikliny nadrzeczne nad Wieprzą koło Darłowa | |
| Syntaksonomia | |
| Klasa | |
|---|---|
| Rząd | |
| Związek | |
| Zespół |
Salicetum triandro-viminalis |
| Lohm. 1952 | |
Wikliny nadrzeczne[3][4], zarośla wiklin[4] (Salicetum triandro-viminalis Lohm. 1952) – zespół roślinności tworzony przez wąskolistne wierzby krzewiaste nad większymi rzekami Europy na obszarach niżowych.
Rozmieszczenie geograficzne
[edytuj | edytuj kod]Występuje w środkowej i południowej Europie od Francji na zachodzie po Ukrainę na wschodzie. W Polsce obecny jest nad rzekami w całym kraju. W wyższych, górskich odcinkach rzek w Alpach i Karpatach ustępuje zaroślom wierzby siwej Salici-Myricarietum[4]. Na Półwyspie Iberyjskim, gdzie wikliny nadrzeczne były także wymieniane[4][1], wyodrębnione zostały związki zespołów Salicion salviifoliae i Salicion discolori-neotrichae. W środkowej Ukrainie na siedliskach nadrzecznych wikliny zastępowane są przez zespoły ze związków Rubo caesii-Amphorion fruticosae i Artemisio dniproicae-Salicion acutifoliae[1].
Warunki siedliskowe
[edytuj | edytuj kod]Wikliny nadrzeczne kształtują się wzdłuż odsłoniętych brzegów rzek, bezpośrednio przy korycie, gdzie w warunkach naturalnych zbiorowisko ma charakter trwały, ponieważ wezbrania i spływ kry odmładzają łatwo regenerujące się zarośla uniemożliwiając rozwój drzew[3][4]. O trwałości tych zarośli decyduje elastyczność pędów wierzb[3] i łatwość ich odrastania[4].
Zbiorowisko to występuje w dolinach większych rzek, w których akumulacja nanosów rzecznych powoduje powstawanie mad z piasków i namułów. Ich siedlisko cechuje się dużą zmiennością warunków. Bywa silnie uwodnione i zalewane podczas wezbrań, które wzbogacają je w składniki pokarmowe. Z kolei poza tymi okresami poziom wody często spada, a składniki decydujące o żyzności siedliska są wypłukiwane z gleby[4].
Rozległe płaty wiklin wykształcają się na płaskich i słabo nachylonych brzegach rzek[4] w zasięgu przeciętnych stanów wody[2]. Tam, gdzie brzegi są strome, zarośla tworzą wąskie pasmo o uproszczonej budowie i składzie[4]. W przypadku spadku dynamiki oddziaływań rzeki w miejscu wiklin rozwijają się łęgi wierzbowo-topolowe[2].
Jako zbiorowisko nieleśne nie są ujmowane w typologii siedliskowej lasów[4].
Wikliny nadrzeczne są istotnym siedliskiem dla wielu gatunków zwierząt[4].
Skład gatunkowy
[edytuj | edytuj kod]
- ChCl. Salicetea purpureae i ChO. Salicetalia purpureae: wierzba krucha (Salix × fragilis), wierzba purpurowa (Salix purpurea)
- DCl. Salicetea purpureae: kielisznik zaroślowy (Calystegia sepium), chmiel zwyczajny (Humulus lupulus), mozga trzcinowata (Phalaris arundinacea), czyściec błotny (Stachys palustris), żywokost lekarski (Symphytum officinale)
- ChAll. Salicion albae: wierzba biała (Salix alba), wierzba trójpręcikowa (Salix triandra), wierzba wiciowa (Salix viminalis)
- DAll. Salicion albae: jeżyna popielica (Rubus caesius), pokrzywa zwyczajna (Urtica dioica)
- ChAss. Salicetum triandro-viminalis: wierzba trójpręcikowa (Salix triandra)
- Warstwa krzewów
- W zbiorowisku najczęściej dominuje wierzba wiciowa (Salix viminalis), której towarzyszą: wierzba purpurowa (Salix purpurea) i trójpręcikowa (S. triandra)[2][4] oraz młode lub pojedyncze starsze okazy wierzby białej (Salix alba) i kruchej (S. fragilis)[4]. Krzewy zwykle są zwarte i osiągają do 6 m wysokości[4].
- Warstwa roślin zielnych
- Zwykle niezbyt zróżnicowana gatunkowo. Często z udziałem pnączy: chmielu zwyczajnego, kielisznika zaroślowego, rzadziej kanianki wielkiej. Częstymi dominantami są mozga trzcinowata i pokrzywa zwyczajna. Poza tym rosną tu gatunki z muraw zalewowych Agropyro-Rumicion crispi, w płatach inicjalnych też rośliny namuliskowe (rzepień, rzepicha)[4], a w płatach powstałych po wycięciu drzew w miejscu łęgów wierzbowo-topolowych – gatunki leśne[2].
Zagrożenia
[edytuj | edytuj kod].jpg)
Ze względu na dużą odporność tych zarośli na zaburzenia związane z oddziaływaniem rzeki, naśladujące je ingerencje polegające np. na pozyskaniu pędów na faszynę lub wycinka krzewów z powodów przeciwpowodziowych – nie powodują istotnej, trwałej szkody, a zarośla po takich działaniach odrastają. Krytyczny problem stanowi regulacja rzek oraz gatunki inwazyjne, wśród których największe problemy w Europie Środkowej w tym siedlisku sprawiają: klon jesionolistny Acer negundo, kolczurka klapowana Echinocystis lobata i rdestowce Reynoutria sp.[4]
Znaczenie użytkowe
[edytuj | edytuj kod]Łatwo odrastające i elastyczne pędy wierzb z zarośli nadrzecznych pozyskiwane były na faszynę i na potrzeby plecionkarstwa. Gatunki tworzące to zbiorowisko z powodu łatwości tworzenia odrostów i szybkiego ich wzrostu wykorzystywane są w uprawach energetycznych. Z powodu odporności na zanieczyszczenia stosowane są też w oczyszczalniach hydrofitowych[4].
Wikliny nadrzeczne mogą też w pewnych sytuacjach stwarzać zagrożenie, np. pokrywając dużą przestrzeń w obrębie międzywala mogą w czasie wezbrań przyczyniać się do lokalnego piętrzenia wód i powstania fali powodziowej. Podobnie w okresie spływania kry mogą przyczyniać się do tworzenia się zatorów lodowych. Stąd wikliny bywają wycinane w obrębie międzywali[4].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c Ladislav Mucina i inni, Vegetation of Europe: hierarchical floristic classification system of vascular plant, bryophyte, lichen, and algal communities, „Applied Vegetation Science”, 19, 2016, s. 129-130, DOI: 10.1111/avsc.12257.
- ↑ a b c d e f Władysław Matuszkiewicz, Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005, s. 142, 327, ISBN 83-01-14439-4 (pol.).
- ↑ a b c Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski, Słownik botaniczny, Wiedza Powszechna, 2003, s. 983, ISBN 83-214-1305-6.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r Władysław Matuszkiewicz i inni red., Lasy i zarośla: zbiorowiska roślinne Polski: przewodnik ilustrowany, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012, s. 192-196, ISBN 978-83-01-17064-6.