| Praga-Północ, Stara Praga, Szmulowizna | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
 Ulica Ząbkowska, widok w kierunku wschodnim (2019) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Państwo | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Miejscowość | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Długość |
ok. 1 km | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Przebieg | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie Warszawy  | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie Polski  | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
 52°15′15,3″N 21°02′36,2″E/52,254250 21,043389
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Ulica Ząbkowska – ulica w dzielnicy Praga-Północ w Warszawie.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Dawna droga do Woli Ząbkowskiej (od XVIII w. nazywanej Ząbkami)[1]. Od nazwy tej miejscowości pochodzi nazwa ulicy[2].
W XVI–XVIII wieku stanowiła granicę między Pragą i Skaryszewem[1]. Znajdowały się przy niej m.in. ratusz Skaryszewa (na rogu ul. Targowej) i folwark Szmula Zbytkowera. W 1770 ulicę w rejonie dzisiejszej ul. Markowskiej przecięto okopem Lubomirskiego, przy którym zbudowano rogatki Ząbkowskie[3]. Zostały one zlikwidowane po włączeniu w 1889 Szmulowizny do Warszawy i przesunięciu granicy miasta na wschód[3].
W 1882 na posesji znajdującej się między ulicami: Targową, Ząbkowską i Brzeską otwarto bazar Różyckiego[4].
W miejscu folwarku w końcu XIX w. powstała wytwórnia spirytusu. Innym dużym zakładem produkcyjnym była działająca pod nr 50 fabryka Tow. Akc. Emalierni i Warsztatów „Labor”. W 1914 zatrudniała ona ok. 1000 pracowników[5].
W 1919 ulicą poprowadzono linię tramwajową w stronę Michałowa (pętle przy nasypie kolejowym na ul. Radzymińskiej i Kawęczyńskiej obok bazyliki Najświętszego Serca Jezusowego), zlikwidowaną w 1968 – pozostawiono wtedy jeden tor służący do wyjazdów tramwajów z zajezdni „Praga”. Tramwaje wycofano z ulicy w 2000, w rezultacie likwidacji torowiska na zachodnim odcinku ul. Kawęczyńskiej[6].
Przed II wojną światową ok. połowy mieszkańców ulicy stanowili Żydzi, a w budynkach nr 7, 11, 12 i 19 mieściły się żydowskie domy modlitwy[7] (pod nr 12 na futrynach drzwi wejściowych na klatkę schodową oraz do mieszkań zachowały się wgłębienia po mezuzach)[8]. Z powodu dużego odsetka ludności żydowskiej ulica była nazywana „praskimi Nalewkami”[7].
Zabudowa ulicy ucierpiała w czasie obrony Warszawy we wrześniu 1939[9].
1 sierpnia 1944, krótko przed godziną „W”, przy zbiegu z ul. Ząbkowską doszło do potyczki oddziału powstańców z patrolem Schutzpolizei z ul. Targowej 15; zginęło trzech powstańców, a pięciu zostało rannych[10].
Po obu stronach ulicy zachowały się domy mieszkalne z przełomu XIX i XX wieku. Po 1990 wybudowano kilka nowych budynków, m.in. blok mieszkalny Dom Rodzinny (nr 23/25) z wbudowanymi w jego elewację replikami fasad trzech kamieniczek (dawne numery 17, 19 i 21), zajmujący całą nieparzystą stronę między ulicami Brzeską i Markowską[11]. W uskoku elewacji bloku zachowano stary dąb[12].
W 2000 z ulicy usunięto tory tramwajowe, poza pozostawionym krótkim odcinkiem z oryginalnym brukiem[13]. W 2006 odcinek ulicy znajdujący się między ulicami Targową i Brzeską został jako założenie urbanistyczne wpisany do rejestru zabytków[14].
W 2010 w pobliżu skrzyżowania z ul. Targową na betonowym podeście ustawiono grupę rzeźbiarską przedstawiającą niebieskie aniołki[15]. Rzeźby zostały zaprojektowane przez Marka Sułka[15].
Przez kilka lat, do 2011, organizowane było Święto ulicy Ząbkowskiej[16]. Od 2015 na ulicy odbywa się festiwal „Otwarta Ząbkowska”[17], a od 2017 w letnie weekendy jest ona zamykana dla ruchu kołowego[18].
Ważniejsze obiekty
[edytuj | edytuj kod]- Kamienica Icka Hersza Jahrmana z reliktami żydowskiego domu modlitwy (nr 11)
- Kamienica Róży Kwiatkowskiej (nr 13)
- Muzeum Drukarstwa, oddział Muzeum Warszawy (nr 23/25)
- Warszawska Wytwórnia Wódek „Koneser”, obecnie Centrum Praskie Koneser (pierwotnie nr 27/31, obecnie większość obiektów jest przypisana do numeracji placu Konesera)
- Muzeum Polskiej Wódki (plac Konesera 1)
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Kwiryna Handke: Słownik nazewnictwa Warszawy. Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, 1998, s. 228. ISBN 83-86619-97X.
- ↑ Kwiryna Handke: Słownik nazewnictwa Warszawy. Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, 1998, s. 255. ISBN 83-86619-97X.
- ↑ a b Eugeniusz Szwankowski: Ulice i place Warszawy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 264.
- ↑ Marek Miller: Co dzień świeży pieniądz, czyli dzieje bazaru Różyckiego.Tom I. Za cara, za sanacji i za Niemca. Warszawa: Fundacja Laboratorium Reportażu i Narodowe Centrum Kultury, 2018, s. 70. ISBN 978-83-7982-337-6.
- ↑ Witold Pruss: Rozwój przemysłu warszawskiego 1864–1914. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1977, s. 219.
- ↑ Warszawskie tramwaje elektryczne 1908-2008. Tom IV. Warszawa: 2008, s. 102. ISBN 978-83-923702-0-8.
- ↑ a b Jarosław Zieliński: Koneser, Ząbkowska i okolice. Warszawa: Wydawnictwo EKBIN, 2017, s. 57. ISBN 978-83-940941-9-5.
- ↑ Wielkie odkrycie w Warszawie. 2022-11-13. [dostęp 2022-11-13].
- ↑ Mieczysław Cieplewicz. Bombardowanie i ostrzeliwanie Warszawy we wrześniu 1939 r.. „Kronika Warszawy”. 4/48, s. 65, 1981.
- ↑ Lesław M. Bartelski: Praga. Warszawskie Termopile 1944. Fundacja „Warszawa Walczy 1939–1945“, 2000, s. 95. ISBN 83-87545-33-3.
- ↑ Jarosław Zieliński: Koneser, Ząbkowska i okolice. Warszawa: Wydawnictwo EKBIN, 2017, s. 183–184. ISBN 978-83-940941-9-5.
- ↑ Jarosław Zieliński: Koneser, Ząbkowska i okolice. Warszawa: Wydawnictwo EKBIN, 2017, s. 184. ISBN 978-83-940941-9-5.
- ↑ Jarosław Osowski. Nowa zajezdnia tramwajowa tylko z jednym dojazdem. „Gazeta Stołeczna”, s. 2, 11 grudnia 2024.
- ↑ Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków (księga A) – stan na 31 grudnia 2024 roku. Woj. mazowieckie (Warszawa). [w:] Narodowy Instytut Dziedzictwa [on-line]. nid.pl. s. 22. [dostęp 2025-04-24].
- ↑ a b Martyna Śmigiel. Aniołki poobijane po imprezach. „Gazeta Stołeczna”, s. 3, 17 czerwca 2019.
- ↑ Ulica Ząbkowska znów nie świętuje. twoja-praga.pl, 2013-10-07. [dostęp 2013-10-08].
- ↑ Konrad Klimczak: Festiwal Otwarta Ząbkowska 2018. [w:] Urząd m.st. Warszawy [on-line]. um.warszawa.pl, 25 czerwca 2018. [dostęp 2018-11-02].
- ↑ Monika Borys: Zaczyna się festiwal Otwarta Ząbkowska. Ulica zamknięta do końca sierpnia. warszawa.wyborcza.pl, 24 czerwca 2017. [dostęp 2017-12-26].