Stowarzyszenie Wolnomyślicieli Polskich

Ten artykuł od 2022-08 wymaga zweryfikowania podanych informacji.

Należy podać wiarygodne źródła w formie przypisów bibliograficznych.
Część lub nawet wszystkie informacje w artykule mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte.
Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary)
Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Stowarzyszenie Wolnomyślicieli Polskich
brak współrzędnych
Tablica upamiętniająca SWP na budynku Centralnej Biblioteki Rolniczej na Krakowskim Przedmieściu w Warszawie
Państwo	Polska
Siedziba	Warszawa
Data założenia	8 grudnia 1907 (1. raz) 1920 (reaktywacja)
Zakończenie działalności	1909 (delegalizacja) 1928 (rozwiązanie)
Status	rozwiązane
Profil działalności	promocja świeckości

Stowarzyszenie Wolnomyślicieli Polskich – ruch świecki powołany w 1907 w Warszawie. Stowarzyszenie Wolnomyślicieli Polskich było pierwszą taką organizacją na ziemiach polskich.

Historia

8 grudnia 1907 r. delegaci I Krajowego Zjazdu Wolnomyślicielstwa Polskiego w Warszawie, powołali Stowarzyszenie Wolnomyślicieli Polskich. Wśród uczestników-założycieli byli działacze społeczni: Aleksander Świętochowski i Ludwik Krzywicki. Uczestnicy zjazdu rekrutowali się z różnych środowisk, głównie emigracyjnych stowarzyszeń świeckich takich jak powstała we Francji Polska Liga Myśli Wolnej. Stowarzyszenie stawiało sobie za cel walkę o wprowadzenie: świeckich standardów życia publicznego, świeckiej metryki, świeckiego ślubu i pogrzebu oraz zniesienie przymusu nauczania religii w szkołach. Carskie represji doprowadziły do szybkiej delegalizacji SWP już w 1909 roku.

W maju 1920 r. z inicjatywy Jana Baudouina de Courtenay reaktywowano działalność SWP. De Courtenay został jego pierwszym prezesem. Wśród założycieli byli m.in.: Romuald Minkiewicz, Jan Hempel, Józef Landau. Ruch domagał się przede wszystkim rzeczywistego oddzielenia kościoła od państwa, (szczególnie w sferze edukacji publicznej), prawnego uznania bezwyznaniowości.

Na trzecim zjeździe SWP w 1925 r. dokonał się rozłam w organizacji na zwolenników tradycji oświeceniowej i liberalnej na czele z Janem Baudouin de Courtenay i Józefem Landauem, oraz zwolenników marksizmu. Władzę przejęła grupa lewicowych działaczy z Janem Hemplem, dla których wcześniejsze postulaty ruchu były nazbyt liberalne.

Stowarzyszenie zaczęło podkreślać wątki antyklerykalne i ateistyczne, przystąpiło do Międzynarodówki Proletariackich Wolnomyślicieli. Grupa działaczy związana ze starym kierownictwem opuściła organizację i powołała w 1926 Polski Związek Myśli Wolnej (PZMW).

W 1928 r. władze administracyjne rozwiązały Stowarzyszenie Wolnomyślicieli Polskich. Większość działaczy zdelegalizowanego SWP przyłączyła się do Polskiego Związku Myśli Wolnej, który z czasem zaczął odwoływać się do lewicowych haseł, co doprowadziło do jego delegalizacji w 1936 roku^[1].