WikiMini

SM UB-72

Ten artykuł dotyczy okrętu podwodnego UB-72 z 1917 roku. Zobacz też: inne okręty o tej samej lub podobnej nazwie.
SM UB-72
Ilustracja
SM UB-64, okręt siostrzany UB-72
Klasa

okręt podwodny

Typ

UB III

Projekt

44

Historia
Stocznia

Vulcan, Hamburg Cesarstwo Niemieckie

Położenie stępki

1916

Wodowanie

30 lipca 1917

 Kaiserliche Marine
Nazwa

SM UB-72

Wejście do służby

9 września 1917

Zatopiony

12 maja 1918

Dane taktyczno-techniczne
Wyporność
• na powierzchni
• w zanurzeniu


508 ton
639 ton

Długość

55,52 metra

Szerokość

5,76 metra

Zanurzenie

3,7 metra

Zanurzenie testowe

75 metrów

Rodzaj kadłuba

dwukadłubowy

Napęd
2 silniki wysokoprężne o łącznej mocy 809 kW (1100 KM)
2 silniki elektryczne o łącznej mocy 580 kW (788 KM)
2 śruby
Prędkość
• na powierzchni
• w zanurzeniu


13,4 węzła
7,5 węzła

Zasięg

na powierzchni: 8420 Mm przy 6 węzłach
w zanurzeniu: 55 Mm przy 4 węzłach

Uzbrojenie
1 działo kal. 8,8 cm, 10 torped
Wyrzutnie torpedowe

5 × 500 mm

Załoga

34

SM UB-72 – niemiecki okręt podwodny z okresu I wojny światowej, jedna z 96 zbudowanych jednostek typu UB III.

Okręt miał wyporność 508 ton w położeniu nawodnym i 639 ton pod wodą, a jego główną bronią było 10 torped o kalibrze 500 mm wystrzeliwanych z pięciu wyrzutni. Napędzana silnikami wysokoprężnymi i elektrycznymi jednostka rozwijała prędkość 13,4 węzła na powierzchni i 7,5 węzła w zanurzeniu, osiągając zasięg nawodny wynoszący 8420 Mm przy prędkości 6 węzłów (i 55 Mm przy prędkości 4 węzłów pod wodą).

UB-72 został zwodowany 30 lipca 1917 roku w stoczni Vulcan w Hamburgu, a do służby w Kaiserliche Marine wcielono go 9 września 1917 roku. W czasie służby operacyjnej w 5. Flotylli U-Bootów i 2. Flotylli U-Bootów Hochseeflotte odbył pięć patroli bojowych, podczas których zatopił pięć statków o łącznej pojemności 10 551 BRT, a ponadto uszkodził jeden statek o pojemności 3358 BRT. SM UB-72 został zatopiony wraz z większością załogi w kanale La Manche przez brytyjski okręt podwodny HMS D4 12 maja 1918 roku.

Projekt i budowa

[edytuj | edytuj kod]

Wydane w kwietniu 1915 roku przez Inspektorat U-Bootów memorandum wzywało kierownictwo Cesarskiej Marynarki Wojennej do zaprojektowania i budowy uproszczonego typu okrętu podwodnego, który miał zostać wykorzystany w działaniach blokadowych Wielkiej Brytanii[1]. Budowa dużych, oceanicznych okrętów podwodnych zabierała zbyt wiele czasu, podobnie jak produkcja używanych do ich napędu silników wysokoprężnych o dużej mocy. Konsekwencją był duży niedobór jednostek tej klasy w niemieckiej flocie[1][2]. Wznowienie na początku 1916 roku nieograniczonej wojny podwodnej sprawiło, że konieczne stało się opracowanie średniej wielkości okrętu podwodnego uzbrojonego w torpedy, który można było szybko zbudować[3]. Przybrzeżne okręty typu UB II były zbyt słabo uzbrojone i miały niewystarczający zasięg, przez co ich użycie ograniczone było przeważnie do wód Morza Północnego i kanału La Manche, natomiast nowo projektowane torpedowe okręty podwodne musiały być zdolne do operowania wokół Wysp Brytyjskich i na Morzu Śródziemnym[4][5]. Zrezygnowano z wcześniejszego schematu prostych jednostek jednokadłubowych z zewnętrznymi zbiornikami balastowymi na rzecz konstrukcji dwukadłubowej[6][7].

Projekt nowego okrętu podwodnego średniej wielkości oparto na konstrukcji udanych podwodnych stawiaczy min typu UC II[2][4]. Dziobowej części okrętu nadano nowy profil, a szyby minowe zastąpiono przedziałem torpedowym z czterema wewnętrznymi wyrzutniami torped; powiększono również wyposażony w dwa peryskopy kiosk[4]. Znacznie zwiększono moc silników spalinowych i elektrycznych, jak i pojemność zbiorników paliwa, jednak odbyło się to kosztem zmniejszenia o 40% wielkości baterii akumulatorów i o blisko 30% ich pojemności w stosunku do SM U-16(inne języki), przez co spadła prędkość podwodna i zasięg[4]. Okręty charakteryzowały się doskonałą manewrowością i krótkim czasem zanurzania, wynoszącym 30 sekund[8][9]. Budowa okrętów o nadanym przez Inspektorat U-Bootów numerze projektu 44, zwanych później typem UB III, miała rozpocząć się po zrealizowaniu przez stocznie kontraktów na budowę jednostek typu UB II i UC II, czyli najwcześniej wiosną 1917 roku[4].

SM[a] UB-72 zamówiony został 23 września 1916 roku jako jedna z liczącej 16 jednostek II serii okrętów typu UB III[10][11]. Powstał w stoczni Vulcan w Hamburgu jako jeden z 26 okrętów typu UB III zbudowanych w tej wytwórni[12]. UB-72 otrzymał numer stoczniowy 96 (Werk 96)[10][13]. Stępkę okrętu położono w 1916 roku[13], a zwodowany został 30 lipca 1917 roku[14][15]. Koszt budowy okrętu wyniósł 3 mln 337 tys. marek[16].

Dane taktyczno-techniczne

[edytuj | edytuj kod]
Wnętrze przedziału torpedowego siostrzanego okrętu podwodnego UB-110
Wnętrze przedziału torpedowego siostrzanego okrętu UB-110(inne języki)

SM UB-72 był średniej wielkości okrętem podwodnym o konstrukcji dwukadłubowej[7][17]. Długość całkowita wynosiła 55,52 metra, szerokość 5,76 metra i zanurzenie 3,7 metra[7][16]. Kadłub sztywny miał 40,1 metra długości i 3,9 metra szerokości[16][18]. Podzielony był grodziami na następujące przedziały (od dziobu): przedział torpedowy, pomieszczenia załogi, centrala, pomieszczenia załogi, przedział silników spalinowych, przedział silników elektrycznych oraz rufowy przedział torpedowy[19]. Wysokość (od stępki do szczytu kiosku) wynosiła 8,25 metra[16][18]. Dziób jednostki przystosowany był do przecinania sieci przeciwpodwodnych[20]. Wyporność w położeniu nawodnym wynosiła 508 ton, a w zanurzeniu 639 ton[7][16].

Okręt napędzany był na powierzchni przez dwa 6-cylindrowe, czterosuwowe silniki wysokoprężne MAN S6V35/35 o łącznej mocy 809 kW (1100 KM) przy 450 obr./min, zaś pod wodą poruszał się dzięki dwóm silnikom elektrycznym SSW o łącznej mocy 580 kW (788 KM) przy 362 obr./min[7][21]. Dwa wały napędowe obracały dwie śruby o średnicy 1,4 metra każda[9]. Jednostka wyposażona była w dwa stery kierunku i dwa podwójne stery głębokości[22]. Okręt osiągał prędkość 13,4 węzła na powierzchni i 7,5 węzła w zanurzeniu[7][16]. Zasięg wynosił 8420 Mm przy prędkości 6 węzłów w położeniu nawodnym oraz 55 Mm przy prędkości 4 węzłów pod wodą[7][16]. Zbiorniki mieściły 68 ton paliwa[13][16][b], a energia elektryczna magazynowana była w dwóch bateriach akumulatorów po 62 ogniwa, zlokalizowanych pod przednim i tylnym pomieszczeniem mieszkalnym załogi[22]. Dopuszczalna głębokość zanurzenia wynosiła 75 metrów[13][23], zaś czas wykonania manewru zanurzenia 30 sekund[8][24].

Głównym uzbrojeniem okrętu było pięć wewnętrznych wyrzutni torped kalibru 500 mm: cztery dziobowe i jedna na rufie, z łącznym zapasem 10 torped[5][9]. Broń artyleryjską stanowiło umieszczone przed kioskiem działo pokładowe kalibru 8,8 cm TK C/08 L/30, z zapasem amunicji wynoszącym od 160 do 296 naboi[9][13]. Okręt wyposażony był w dwa peryskopy: wachtowy i bojowy[20]. Wyposażenie ratownicze stanowiła umieszczona na pokładzie łódź ratunkowa[9].

Załoga okrętu składała się z trzech oficerów oraz 31 podoficerów i marynarzy[8][22][c].

Służba

[edytuj | edytuj kod]

SM UB-72 został wcielony do służby w Kaiserliche Marine 9 września 1917 roku[10][14]. Dowódcą jednostki został mianowany kpt. mar. (niem. Kapitänleutnant) Walter Creutzfeldt(inne języki)[25]. Po okresie szkolenia U-Boot 28 października wszedł w skład 5. Flotylli U-Bootów Hochseeflotte z bazą w Bremerhaven[10][26].

3 lutego 1918 roku na zachód od Orkadów okręt zatopił zbudowany w 1905 roku norweski parowiec „Svanfos” o pojemności 896 BRT, płynący z Liverpoolu do Skien z ładunkiem sody kalcynowanej (na pozycji 59°12′N 3°55′W/59,200000 -3,916667, nikt nie zginął)[27].

2 marca 1918 roku nowym dowódcą U-Boota został por. mar. (niem. Oberleutnant zur See) Friedrich Traeger[28]. 28 marca w odległości 50 Mm na wschód od Aberdeen UB-72 zatopił zbudowany w 1908 roku brytyjski uzbrojony parowiec blokadowy(inne języki) (ang. armed boarding steamer) HMS „Tithonus”(inne języki) (3463 BRT)[d], płynący w eskorcie konwoju z Wielkiej Brytanii do Norwegii[29]. Jednostka zatonęła na pozycji 57°04′N 0°33′W/57,066667 -0,550000, a na jej pokładzie zginęło czterech członków załogi[29]. Dwa dni później w odległości 35 Mm na południowy zachód od latarni morskiej Marstein(inne języki) okręt podwodny zatopił zbudowany w 1906 roku norweski parowiec „Vafos” o pojemności 1322 BRT, płynący z ładunkiem drobnicy z Kingston upon Hull do Skien (w wyniku ataku zginęło czterech załogantów)[30].

25 kwietnia UB-72 został włączony do 2. Flotylli U-Bootów Hochseeflotte[10]. 27 kwietnia U-Boot wyszedł z Kilonii na piąty wojenny patrol, udając się do zachodniej części kanału La Manche drogą wokół Wysp Brytyjskich[31]. 6 maja w odległości 6 Mm na północny zachód od przylądka Corsewall Point(inne języki) okręt storpedował bez ostrzeżenia i zatopił zbudowany w 1897 roku uzbrojony brytyjski parowiec „Sandhurst” o pojemności 3034 BRT, płynący z ładunkiem rudy żelaza z Bilbao do Ardrossan (na pozycji 54°58′N 5°25′W/54,966667 -5,416667, zginęło 20 marynarzy)[32][33]. Dwa dni później w odległości 45 Mm na zachód od South Stack w wyniku ataku torpedowego U-Boota uszkodzeń doznał zbudowany w 1900 roku brytyjski parowiec „Quito” o pojemności 3358 BRT, płynący z Barrow-in-Furness do Barry Roads (obyło się bez strat w ludziach)[34]. 9 maja w odległości 18 Mm na północny zachód od South Stack U-Boot storpedował bez ostrzeżenia i zatopił zbudowany w 1912 roku uzbrojony brytyjski parowiec „Baron Ailsa” o pojemności 1836 BRT, przewożący towary rządowe z Queenstown do Barry (w wyniku ataku śmierć poniosło 10 członków załogi)[32][35].

12 maja 1918 roku o godzinie 4:50 w kanale La Manche SM UB-72 został na pozycji 50°08′N 2°41′W/50,133333 -2,683333 storpedowany przez brytyjski okręt podwodny HMS D4, dowodzony przez kpt. mar. (ang. Lieutenant) Clauda Barry’ego(inne języki)[14][36]. Płynący na powierzchni U-Boot został trafiony dwiema torpedami wystrzelonymi przez znajdujący się na głębokości peryskopowej brytyjski okręt z odległości 500 metrów[37]. Z liczącej w tym rejsie 37 osób załogi zginęły 34, w tym dowódca (uratowanych zostało jedynie trzech załogantów znajdujących się w chwili trafienia na pokładzie)[14][37][e].

Spoczywający na głębokości około 70 metrów wrak UB-72 został zlokalizowany przez nurków w 1997 roku[37].

Podsumowanie działalności bojowej

[edytuj | edytuj kod]

W latach 1917–1918 SM UB-72 odbył łącznie pięć patroli bojowych, podczas których zatopił pięć statków o łącznej pojemności 10 551 BRT i uszkodził jeden statek o pojemności 3358 BRT[10][38]. Na pokładach zatopionych jednostek zginęło co najmniej 38 osób, w tym 20 na brytyjskim parowcu „Sandhurst”[33][38]. Pełne zestawienie bojowych osiągnięć okrętu przedstawia poniższa tabela[38]:

Lista zatopionych i uszkodzonych jednostek
Data Nazwa Państwo Tonaż[f] Los jednostki
3 lutego 1918 „Svanfos”  Norwegia 896 zatopiony
28 marca 1918 HMS „Tithonus”(inne języki)  Royal Navy 3463 zatopiony
30 marca 1918 „Vafos”  Norwegia 1322 zatopiony
6 maja 1918 „Sandhurst”  Wielka Brytania 3034 zatopiony
8 maja 1918 „Quito”  Wielka Brytania 3358 uszkodzony
9 maja 1918 „Baron Ailsa”  Wielka Brytania 1836 zatopiony
RAZEM zatopione: 5
uszkodzone: 1

Uwagi

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ SM – Seiner Majestät – [okręt] Jego Mości.
  2. ↑ Gardiner i Gray 1985 ↓, s. 181 podają, że zbiorniki okrętu mieściły od 78 do 86 ton paliwa.
  3. ↑ Fontenoy 2007 ↓, s. 111 podaje, że załoga okrętu liczyła 36 ludzi; w momencie zatopienia na pokładzie UB-72 było 35–37 osób[10][14].
  4. ↑ Ponieważ uzbrojone parowce blokadowe były pierwotnie jednostkami cywilnymi, podana jest ich pojemność brutto, występująca w źródłach, zamiast wyporności podawanej standardowo dla jednostek wojennych.
  5. ↑ Identycznie podają Perepeczko 2000 ↓, s. 420 i Möller i Brack 2004 ↓, s. 49. Natomiast UB 72 ↓ podaje, że na U-Boocie zginęło 32 członków załogi.
  6. ↑ Tonaż statków handlowych i innych cywilnych jednostek podany jest w tonach rejestrowych brutto.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b Rössler 1989 ↓, s. 56.
  2. ↑ a b Kaack 2023 ↓, s. 44.
  3. ↑ Rössler 1989 ↓, s. 56–57.
  4. ↑ a b c d e Rössler 1989 ↓, s. 57.
  5. ↑ a b Perepeczko 2000 ↓, s. 362.
  6. ↑ Fontenoy 2007 ↓, s. 111.
  7. ↑ a b c d e f g Möller i Brack 2004 ↓, s. 49.
  8. ↑ a b c Kaack 2023 ↓, s. 45.
  9. ↑ a b c d e Gröner 1985 ↓, s. 53.
  10. ↑ a b c d e f g UB 72 ↓.
  11. ↑ Rössler 1989 ↓, s. 66.
  12. ↑ Vulcan ↓.
  13. ↑ a b c d e Gogin 2025 ↓.
  14. ↑ a b c d e Gröner 1985 ↓, s. 54.
  15. ↑ Fontenoy 2007 ↓, s. 110.
  16. ↑ a b c d e f g h Gröner 1985 ↓, s. 52.
  17. ↑ Gardiner i Gray 1985 ↓, s. 181.
  18. ↑ a b UB III ↓.
  19. ↑ Williamson 2016 ↓, s. 28–29.
  20. ↑ a b Williamson 2016 ↓, s. 29.
  21. ↑ Gröner 1985 ↓, s. 52–53.
  22. ↑ a b c Rössler 1989 ↓, s. 53.
  23. ↑ Herzog 1993 ↓, s. 59.
  24. ↑ Gibson i Prendergast 2014 ↓, s. 313.
  25. ↑ Walter Creutzfeldt ↓.
  26. ↑ Herzog 1993 ↓, s. 139.
  27. ↑ Svanfos ↓.
  28. ↑ Friedrich Traeger ↓.
  29. ↑ a b Tithonus ↓.
  30. ↑ Vafos ↓.
  31. ↑ Sosnowski 2020 ↓, s. 80.
  32. ↑ a b Wwlossesbrms 3 2011 ↓.
  33. ↑ a b Sandhurst ↓.
  34. ↑ Quito ↓.
  35. ↑ Baron Ailsa ↓.
  36. ↑ Herzog 1993 ↓, s. 178.
  37. ↑ a b c Sosnowski 2020 ↓, s. 81.
  38. ↑ a b c uboatsucc ↓.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • British Merchant Ships Lost to Enemy Action Part 3 of 3 – September 1917-November 1918 in date order. naval-history.net, 2011-02-08. [dostęp 2025-07-02]. (ang.).
  • Conway’s All the World’s Fighting Ships 1906–1921. Robert Gardiner, Randal Gray (red.). London: Conway Maritime Press, 1985. ISBN 0-85177-245-5. (ang.).
  • Paul E. Fontenoy: Submarines: An Illustrated History of Their Impact (Weapons and Warfare). Santa Barbara, California: ABC-CLIO, 2007. ISBN 1-85367-623-3. (ang.).
  • R.H. Gibson, Maurice Prendergast: Niemiecka wojna podwodna 1914-1918. Oświęcim: Napoleon V, 2014. ISBN 978-83-7889-074-4.
  • Ivan Gogin: UB48 (UB III) medium submarines (1917 - 1918). Navypedia. [dostęp 2025-07-02]. (ang.).
  • Erich Gröner: Die deutschen Kriegsschiffe 1815–1945: U-Boote, Hilfskreuzer, Minenschiffe, Netzleger, Sperrbrecher. T. 3. Koblenz: Bernard & Graefe, 1985. ISBN 3-7637-4802-4. (niem.).
  • Guðmundur Helgason: Baron Ailsa. uboat.net. [dostęp 2025-07-02]. (ang.).
  • Guðmundur Helgason: Kapitänleutnant Walter Creutzfeldt. uboat.net. [dostęp 2025-07-02]. (ang.).
  • Guðmundur Helgason: Oberleutnant zur See Friedrich Traeger. uboat.net. [dostęp 2025-07-02]. (ang.).
  • Guðmundur Helgason: Quito. uboat.net. [dostęp 2025-07-02]. (ang.).
  • Guðmundur Helgason: Sandhurst. uboat.net. [dostęp 2025-07-02]. (ang.).
  • Guðmundur Helgason: Ships hit by UB 72. uboat.net. [dostęp 2025-07-02]. (ang.).
  • Guðmundur Helgason: Svanfos. uboat.net. [dostęp 2025-07-02]. (ang.).
  • Guðmundur Helgason: Tithonus. uboat.net. [dostęp 2025-07-02]. (ang.).
  • Guðmundur Helgason: UB 72. uboat.net. [dostęp 2025-07-02]. (ang.).
  • Guðmundur Helgason: UB III. uboat.net. [dostęp 2025-07-02]. (ang.).
  • Guðmundur Helgason: Vafos. uboat.net. [dostęp 2025-07-02]. (ang.).
  • Guðmundur Helgason: Vulcan, Hamburg. uboat.net. [dostęp 2025-07-02]. (ang.).
  • Bodo Herzog: Deutsche U-Boote 1906–1966. Erlangen: Karl Müller Verlag, 1993. ISBN 3-86070-036-7. (niem.).
  • Ulf Kaack: Niemieckie okręty podwodne: pełna historia. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Alma-Press, 2023, seria: Panorama Techniki Wojskowej. ISBN 978-83-7020-879-0.
  • Eberhard Möller, Werner Brack: The Encyclopedia of U-Boats: From 1904 to the Present. London: Greenhill Books, 2004. ISBN 1-85367-623-3. (ang.).
  • Andrzej Perepeczko: U-booty I wojny światowej. Warszawa: Lampart, 2000. ISBN 83-86776-51-X.
  • Eberhard Rössler: The U-Boat: The Evolution And Technical History Of German Submarines. Annapolis: Naval Institute Press, 1989. ISBN 0-87021-966-9. (ang.).
  • Miłosz Iwo Sosnowski: Podwodne pojedynki 1. Spotkania okrętów podwodnych podczas I wojny światowej. Gdańsk: Wydawnictwo Finna, 2020. ISBN 978-83-66649-10-1.
  • Gordon Williamson: U-booty Kajzera. Niemieckie okręty podwodne I wojny światowej. Oświęcim: Wydawnictwo Napoleon V, 2016. ISBN 978-83-65652-73-7.
Okręty podwodne typu UB III

Kaiserliche Marine