Piotr Łossowski

Piotr Łossowski

Państwo działania	Polska
Data i miejsce urodzenia	25 lutego 1925 Kalisz
Data i miejsce śmierci	26 lipca 2025 Warszawa
Profesor nauk humanistycznych
Specjalność: historia najnowsza powszechna
Alma Mater	Uniwersytet Warszawski
Doktorat	1963 UW promotor: Rafał Gerber
Habilitacja	1971 IH PAN
Profesura	1979
Polska Akademia Nauk / Umiejętności
Status PAN	członek Komitetu Nauk Historycznych PAN
Status PAU	członek krajowy korespondent
Praca zawodowa
Instytut	Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk
Stanowisko	profesor zwyczajny
Okres zatrudn.	1962–2005
Odznaczenia
Cytaty w Wikicytatach

Piotr Henryk Łossowski^[1] (ur. 25 lutego 1925 w Kaliszu^[2][3], zm. 26 lipca 2025 w Warszawie^[4][5][6]) – polski historyk, profesor zwyczajny.

Był synem Walerii (z d. Heyman) i Stanisława Łossowskich. Jego ojciec pracował przed II wojną światową jako sędzia^[2][7]. Rodzina jego ojca mieszkała przed I wojną światową na terenie Imperium Rosyjskiego, jego dziadek, Stefan Łossowski był nadleśniczym^[3][7].

Dzieciństwo spędził w Kaliszu, gdzie jego ojciec pracował w sądzie okręgowym. W 1938 przeniósł się z rodzicami do Wilna, gdzie jego ojciec rozpoczął pracę w sądzie apelacyjnym^[2]. W tym samym roku rozpoczął naukę w Gimnazjum i Liceum im. Zygmunta Augusta. Po wybuchu II wojny światowej i wkroczeniu wojsk sowieckich wyjechał na Litwę Kowieńską, pracował jako robotnik rolny^[2]. Podczas pobytu w tym kraju (mieszkał w powiecie wiłkomirskim i kiejdańskim)^[3] poznał język litewski i zainteresował się dziejami Litwy^[8]. W sierpniu 1944 został powołany do Wojska Polskiego, służył w nim do 1952. W 1949 zdał egzamin maturalny. Od 1951 studiował dziennikarstwo na Uniwersytecie Warszawskim, pracę magisterską obronił w 1955^[2].

Już w czasie studiów, w 1954 rozpoczął pracę w Instytucie Polsko-Radzieckim^[9], wynikiem jego badań była wydana w 1959 książka Rosjanie, Białorusini i Ukraińcy w powstaniu styczniowym napisana razem z Zygmuntem Młynarskim. Od stycznia 1958 pracował w Wojskowym Instytucie Historycznym, od kwietnia 1962 w Instytucie Historii Polskiej Akademii Nauk^[2]. Tam prowadził badania nad wojną obronną 1939 oraz powstaniami wielkopolskim i śląskimi, a także nad stosunkami polsko-litewskimi w XX wieku^[3]. W 1963 obronił na Uniwersytecie Warszawskim pracę doktorską poświęconą konfliktowi polsko-litewskiemu lat 1918–1920 napisaną pod kierunkiem Rafała Gerbera, która ukazała się drukiem w 1966 jako Stosunki polsko‑litewskie 1918–1920. W 1965 opublikował w Studiach z Dziejów ZSRR i Europy Środkowej rozprawę Gazeta „Auszra” i początek narodowego ruchu litewskiego (1883–1886). W 1971 uzyskał w IH PAN stopień doktora habilitowanego na podstawie pracy Kraje bałtyckie na drodze od demokracji parlamentarnej do dyktatury (1918–1934)^[2][3]. W 1979 uzyskał tytuł profesora nadzwyczajnego, w 1988 tytuł profesora zwyczajnego^[10].

W IH PAN był zastępcą dyrektora ds. naukowych (1976–1983) i przewodniczącym Rady Naukowej (1991–1993)^[10]. Od 1980 kierował tam Zakładem Historii Europy XIX i XX wieku^[2]. Przeszedł na emeryturę w 2005^[3]. W latach 1983–2008 był redaktorem naczelnym pisma Studia z Dziejów Rosji i Europy Środkowo-Wschodniej (pierwotnie Studia z Dziejów ZSRR i Europy Środkowej)^[2]. Był także wykładowcą Collegium Civitas.

W 1991 został członkiem korespondentem Polskiej Akademii Umiejętności^[11]. Był także członkiem Komitetu Nauk Historycznych Polskiej Akademii Nauk^[12].

Specjalizował się w zakresie problematyki historii Polski i Europy Środkowo-Wschodniej w XX wieku, a szczególnie historii wojskowej Polski, historii krajów bałtyckich i ich stosunków z Polską, historii dyplomacji okresu II RP^[3][9].

Stopień doktora pod jego kierunkiem uzyskali, między innymi, Aleksandra Leinwand(inne języki) i Krzysztof Buchowski^[12].

Pochowany na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach^[1].

W 1966 otrzymał nagrodę Wydziału I Polskiej Akademii Nauk, w 1976 i 1987 nagrodę Sekretarza Naukowego PAN^[10]. Jest laureatem nagrody historycznej tygodnika Polityka za 1976 (II nagroda za książkę Między wojną a pokojem. Niemieckie zamysły wojenne na wschodzie w obliczu traktatu wersalskiego. Marzec – kwiecień 1919) i za 1982 (w kategorii książki naukowe i popularnonaukowe za książkę Litwa a sprawy polskie 1939–1940)^[13]. Otrzymał także nagrodę Instytutu Józefa Piłsudskiego w Nowym Jorku (1987 – za książki Zerwane pęta: Usunięcie okupantów z ziem polskich w listopadzie 1918 i Po tej i po tamtej stronie Niemna: Stosunki polsko-litewskie 1883–1939)^[14], nagrodę Ministerstwa Obrony Narodowej (1988)^[10], nagrodę im. Jerzego Łojka (1990 – za książkę Tragedia państw bałtyckich 1939–1941)^[15], nagrodę Polskiej Fundacji Kulturalnej im. Edwarda Raczyńskiego (1993), nagrodę Klio (1996)^[10], nagrodę specjalną „Przeglądu Wschodniego” (2001)^[16]

Odznaczony m.in. Krzyżem Kawalerskim (w PRL) i Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski, Orderem Gwiazdy Białej V klasy (2002)^[17], a także Odznaką Honorową „Bene Merito” (2009)^[18] oraz Medalem pamiątkowym Wojskowego Instytutu Historycznego (1987)^[19].

• Agresja hitlerowska na Polskę, Warszawa: PZWS, 1964.
• Stosunki polsko-litewskie 1918–1920, Warszawa: Książka i Wiedza, 1966, wznowiona w 1996 pt. Konflikt polsko‑litewski 1918–1920.
• Żołnierze minionych lat, Warszawa: Wydawnictwo MON, 1969.
• Kraje bałtyckie na drodze od demokracji parlamentarnej do dyktatury, Wrocław: Ossolineum, 1972.
• Między wojną a pokojem: niemieckie zamysły wojenne na wschodzie w obliczu traktatu wersalskiego: marzec – czerwiec 1919 roku, Warszawa: Książka i Wiedza, 1976.
• Litwa a sprawy polskie 1939–1940, Warszawa: PWN, 1982. ISBN 83-01-03973-6.
• Po tej i po tamtej stronie Niemna: Stosunki polsko-litewskie 1883–1939, Warszawa: Czytelnik, 1985. ISBN 83-07-01289-9.
• Zerwane pęta: Usunięcie okupantów z ziem polskich w listopadzie 1918, Warszawa: PIW, 1986. ISBN 83-06-01421-9.
• Łotwa nasz sąsiad. Stosunki polsko‑łotewskie w latach 1918–1939, 1990.
• Polska w Europie i świecie. Szkice z dziejów polityki zagranicznej i położenia międzynarodowego II Rzeczypospolitej (1990).
• Tragedia państw bałtyckich 1939‑1941 (1990).
• Polska‑Litwa. Ostatnie sto lat (1991).
• Likwidacja Uniwersytetu Stefana Batorego przez władze litewskie w grudniu 1939 r. Dokumenty i materiały (1991).
• Dyplomacja Drugiej Rzeczypospolitej (1992).
• Polska w Europie i świecie, Warszawa: Książka i Wiedza, 1992. ISBN 83-05-12158-5.
• Stosunki polsko-estońskie, Gdańsk: Instytut Bałtycki, 1992.
• Historia dyplomacji polskiej, t.4, Warszawa: PWN, 1995 (red.). ISBN 83-01-11714-1.
• Konflikt polsko-litewski, Warszawa: Książka i Wiedza, 1996. ISBN 83-05-12769-9.
• Stosunki polsko-litewskie 1921–1939, Warszawa: Instytut Historii PAN, 1997. ISBN 83-86301-40-6.
• Jak Feniks z popiołów. Oswobodzenie ziem polskich spod okupacji, Łowicz: Mazowiecka Wyższa Szkoła Humanistyczno-Pedagogiczna, 1998. ISBN 83-87222-10-0.
• Litwa / Historia państw świata XX wieku, Warszawa: Wydawnictwo Trio, 2001. ISBN 83-85660-59-3.
• Dyplomacja polska 1918–1939, Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR, 2001. ISBN 83-88766-14-7.
• Kraje bałtyckie w latach przełomu 1934–1944, 2005 (współpraca Bronius Makauskas).
• Kłajpeda kontra Mamel. Problem Kłajpedy w latach 1918–1939–1945, 2007.
• Ultimatum polskie do Litwy 17 marca 1938 roku, 2010. ISBN 978-83-7436-236-8.

Zobacz kolekcję cytatów z Piotra Łossowskiego w Wikicytatach

• Prof. zw. dr hab. Piotr Łossowski, [w:] baza „Ludzie nauki” portalu Nauka Polska (OPI PIB) [dostęp 2008-10-27] .
• Lista wykładowców Collegium Civitas
• Kto jest kim w Polsce. Informator biograficzny, edycja 3 (redaktorzy Lubomir Mackiewicz, Anna Żołna), Warszawa 1993, s. 411–412.