Parafia Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny w Katowicach

Parafia Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny
w Katowicach

Parafia Mariacka

Kościół parafialny (2012)
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Siedziba	Katowice
Adres	plac ks. E. Szramka 1 40-014 Katowice
Data powołania	14 czerwca 1873
Wyznanie	katolickie
Kościół	rzymskokatolicki
Archidiecezja	katowicka
Dekanat	Katowice-Śródmieście
Kościół	Kościół Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny w Katowicach
Proboszcz	ks. Andrzej Suchoń
Wspomnienie liturgiczne	8 grudnia
Położenie na mapie Katowic Parafia Mariacka
Położenie na mapie Polski Parafia Mariacka
Położenie na mapie województwa śląskiego Parafia Mariacka
50°15′25,2″N 19°01′46,6″E/50,257000 19,029611
Strona internetowa

Parafia Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny w Katowicach, zwana także parafią Mariacką – rzymskokatolicka parafia należąca do dekanatu Katowice-Śródmieście z siedzibą przy placu ks. E. Szramka 1 w Katowicach, na terenie dzielnicy Śródmieście.

Powołana została 14 czerwca 1873 roku, a jej pierwszym proboszczem był ks. Victor Schmidt. W parafii posługiwali m.in.: bł. ks. Emil Szramek, a także późniejsi biskupi: Teodor Kubina, Damian Zimoń, Czesław Domin czy Stefan Cichy. Kościół parafialny znajduje się przy placu ks. E. Szramka, a został on wzniesiony w stylu neogotyckim w latach 1862–1870 według projektu Alexisa Langera.

Historia

Plany utworzenia parafii katolickiej na terenie Katowic sięgają połowy XIX wieku, kiedy to następowała industrializacja Górnego Śląska, a wraz z tym szybki wzrost liczby ludności w tym regionie. Jednocześnie zakup dóbr katowickich przez Franza Wincklera przyczynił się do tego, że wieś w szybkim tempie nabrała miejskiego charakteru. Miejscowi katolicy musieli natomiast w tym czasie uczęszczać do drewnianego kościoła w Bogucicach^[1].

Katowiccy katolicy już w 1858 roku starali się o przeniesienie z Biskupic drewnianego kościoła, lecz uznali to za niewłaściwe i tymczasowe rozwiązanie problemu, dlatego też postanowili wybudować własną świątynię^[2]. Za budową optowali przede wszystkim ci mieszkańcy, dla których bogucicki kościół był położymy zbyt daleko. O problemie tym wiedział wrocławski biskup Heinrich Förster, który w liście z 31 maja 1858 roku do ks. Jana Alojzego Ficka z Piekar Śląskich prosił o „jak najrychlejsze wprowadzenie w Katowicach odpowiedniego systemu kościelnego”^[3].

Na początku 1859 roku w mieszkaniu Heinricha Knappego, księgowego zarządu dóbr Tiele-Wincklerów, doszło do spotkania księży: Jana Ficka, Ludwika Markiefki z Mysłowic oraz Leopolda Markiefki w Bogucic, którego tematem była secesja od parafii bogucickiej Katowic, Brynowa i Załęża^[4][3].

Proces wydzielenia katowickiej parafii nie odbył się bez protestów na sali sądowej, do których doszło 20 grudnia 1859 roku. W trakcie posiedzenia sądu wielu mieszkańców Katowic wystąpiło przeciw secesji, opuszczając salę rozpraw, a przedstawiciele mieszkańców Brynowa i inni uczestnicy wysunęli wniosek o natychmiastowe wybory na stanowiska rzeczników gmin, aby można było szybko przystąpić do budowy kościoła. W ich gronie znaleźli się: Heinrich Knappe, urzędnik policyjny Schwartzer i emeryt Sommer^[4]. Na mocy uzyskanych uprawnień mogli oni w 1860 roku utworzyć zarząd budowy kościoła i jeszcze w tym samym roku w Katowicach powstał pierwszy, tymczasowy kościół katolicki, wzniesiony z muru pruskiego w rejonie późniejszego placu Wolności^[5]. Uroczyste poświęcenie tymczasowego kościoła odbyło się 11 listopada 1860 roku^[6]. Uczęszczało do niego około 3,1 tys. wiernych z Katowic i Brynowa, ale także z Załęża, Załęskiej Hałdy i Katowickiej Hałdy. Nowym kościołem zarządzał pochodzący z Tarnowskich Gór ks. Theodor Kremski^[7].

Na wiosnę 1861 roku biskup wrocławski Heinrich Förster z okazji podróży do Wiednia zatrzymał się w Raciborzu u ks. Franza Heidego. Na probostwie spotkał się on z ks. Theodorem Kremskim i księgowym Heinrichem Knappem, którzy omówili wspólnie projekt powstania nowej świątyni w Katowicach. Po upływie kilku miesięcy biskup wydał zgodę na budowę nowego kościoła, a wykonanie projektu architektonicznego powierzono Alexisowi Langerowi^[7].

8 stycznia 1862 roku powołano kurację a kuratusem został ks. Theodor Kremski, a jeszcze w tym samym roku, 31 sierpnia przy wschodnim wylocie późniejszej ulicy Mariackiej rozpoczęła się budowa kościoła pw. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny^[7]. W 1868 roku w związku przedłużającą się chorobą ks. Theodora Kremskiego nowym kuratusem został ks. Victor Schmidt i to w jego udziale było zadanie dokończenie budowy kościoła^[8], która trwała łącznie osiem lat. Poświęcenia świątyni dokonał 20 listopada 1870 roku biskup sufragan wrocławski Adrian Włodarski^[7]. W tym czasie kuracja liczyła około 6 tys. wiernych^[9].

W 1871 roku ks. Victor Schmidt mógł się przeprowadzić do nowo wybudowanego budynku probostwa. Został on rozbudowany w latach 20. XX wieku, kiedy to proboszczem był ks. Teodor Kubina^[10].

Parafia Mariacka została powołana 14 czerwca 1873 roku w atmosferze nagonki władz pruskich na osobę biskupa Heinricha Förstera oraz prześladowania Kościoła katolickiego na Śląsku z powodu czterech ustaw majowych (były to represyjne ustawy z maja 1873 roku uchwalone przeciw Kościołowi katolickiemu przez parlament pruski i parlament niemiecki w okresie kulturkampfu^[9]) i szerzenie się w mieście ruchu starokatolickiego^[7]. Terytorium parafii wydzielono z obszaru kuracji i częściowo z parafii św. Szczepana w Bogucicach^[11], a objęła swoim zasięgiem wiernych z ówczesnych Katowic (rejon współczesnego Śródmieścia) oraz gminy Brynów^[12]. Proboszczem mianowano ks. Victora Schmidta, który od 7 listopada 1870 roku posługiwał tutaj jako wikariusz, a później jako kuratus^[11][13].

W latach 1874–1875 obok kościoła stanął kolejny budynek, tzw. organistówka^[10]. W XX wieku przez kilkadziesiąt lat mieścił się tam punkt charytatywny prowadzony przez siostry szarytki^[14]. W 1890 roku członkowie Bractwa Różańcowego wyszli z inicjatywą budowy na placu kościelnym kaplicy Ogrójca. Jej poświęcenie nastąpiło 24 czerwca 1894 roku^[15].

Na początku XX wieku parafia Mariacka liczyła 22,5 tys. wiernych. By rozładować jej przeludnienie, na początku XX wieku wydzielono z niej obszar nowej kuracji, która objęła także wieś Brynów – z tego obszaru powstała późniejsza parafia śś. ap. Piotra i Pawła^[9]. W 1914 roku oddano do użytku tzw. dom związkowy, który miał służyć przede wszystkim jako miejsce spotkań licznych związków, stowarzyszeń czy bractw działających na terenie parafii^[15].

W 1922 roku tereny współczesnych Katowic zostały włączone do Polski. W latach międzywojennych problemem wspólnoty parafialnej było to, że wierni byli dwujęzyczni i odbywały się tutaj msze zarówno po polsku, jak i po niemiecku^[9]. W 1926 roku, kiedy proboszcz katowickiej parafii ks. Teodor Kubina został mianowany biskupem ordynariuszem diecezji częstochowskiej, nowym proboszczem mianowano ks. Emila Szramka^[16]. Był on aktywnym organizatorem życia kulturalnego, oświatowego i kulturalnego na Górnym Śląsku^[17], a w czasie posługi w parafii Mariackiej przeprowadził wiele zmian w wystroju kościoła parafialnego i wzbogacił go o liczne dzieła sztuki. W pracy duszpasterskiej starał się łagodzić antagonizmy pomiędzy polskimi a niemieckimi parafianami, a także pomiędzy rodowitymi Ślązakami i wiernymi z innych części Polski. W 1940 roku został on aresztowany przez Gestapo i osadzono go w obozie koncentracyjnym w Dachau, gdzie zmarł 13 stycznia 1942 roku^[18].

Na przełomie lat 30. i 40. XX wieku powołano dwie nowe katowickie parafie, co umożliwiło rozładowanie parafii Mariackiej. W 1938 roku w związku z budową katedry Chrystusa Króla utworzono lokalię (późniejsza parafia katedralna Chrystusa Króla), a 15 marca 1940 roku powołano późniejszą parafię Przemienienia Pańskiego^[9].

W czasach Polski Ludowej znaczącymi administratorami i proboszczami parafii Mariackiej byli m.in.: ks. Stanisław Maśliński (1945–1969), ks. Czesław Domin (1969–1970) czy ks. Damian Zimoń (1975–1985)^[19]. W 1973 roku parafia Mariacka liczyła 17 tys. wiernych, a dwadzieścia lat później 11 tys.^[9]

W 1999 roku papież Jan Paweł II beatyfikował ks. Emila Szramka, proboszcza katowickiej parafii w latach 1926–1942^[13]. W 2009 roku proboszcz parafii Mariackiej ks. Andrzej Suchoń ustanowił nagrodę imienia bł. ks. Emila Szramka^[20]. 12 czerwca 2015 roku nastąpiło uroczyste poświęcenie kaplicy Golgota Ojczyzny, zaadaptowanej w dotychczasowej kaplicy Ogrójca^[21].

Proboszczowie

• ks. Victor Schmidt (1873–1917)^[22]
• ks. Teodor Kubina (1917–1925; późniejszy biskup częstochowski)^[22]
• ks. Wojciech Szołtysik (administrator 1926)^[22]
• bł. ks. prał. kan. Emil Szramek (1926–1942)^[22]
• ks. Wilhelm Pniok (substytut 1940–1942; administrator 1942–1945)^[22]
• ks. Hubert Szymankiewicz (tymczasowy administrator 1945)^[22]
• ks. prał. kan. Stanisław Maśliński (administrator 1945–1957; proboszcz 1957–1969)^[22]
• ks. Alfons Chmiel (adiutor 1966-1967)^[22]
• ks. Damian Zimoń (adiutor 1967–1969; późniejszy arcybiskup metropolita katowicki)^[22]
• ks. Czesław Domin (wikariusz ekonom 1969–1970; późniejszy biskup pomocniczy katowicki, a następnie biskup koszalińsko-kołobrzeski)^[22]
• ks. Józef Nowok (1970–1975)^[22]
• ks. Stefan Cichy (substytut 1975; późniejszy biskup pomocniczy katowicki, a następnie biskup legnicki)^[22]
• ks. Damian Zimoń (1975–1985)^[22]
• ks. protonotariusz ap. kan. Eugeniusz Szczotok (1985–2000)^[22]
• ks. Andrzej Suchoń (od 2001)^[23]

Kościół parafialny i inne obiekty

 Osobny artykuł: Kościół Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny w Katowicach.

Kościołem parafialnym jest kościół pw. Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny, położony na placu ks. E. Szramka^[24]. Został wzniesiony w latach 1862–1870 według projektu Alexisa Langera w stylu neogotyckim. Jest to najstarsza istniejąca świątynia w centrum miasta^[25], a zdobi go wewnątrz m.in. cykl obrazów Maryi autorstwa Józefa Unierzyskiego czy witraże projektu Adama Bunscha^[13].

Prócz kościoła parafialnego na terenie parafii znajduję się m.in. kaplice szpitalne przy ulicach Francuskiej, W. Reymonta i Warszawskiej, kaplica w Domu Prowincjalnym Sióstr Elżbietanek (ul. Warszawska 52) oraz kaplica Chrystusa Zbawiciela w domu parafialnym^[22].

Na obszarze parafii Mariackiej, przy ulicy św. Jana znajduje się replika figury św. Jana z 1816 roku. Stoi ona na niewysokim postumencie i cokole, na którym znajdują się liczne napisy i inskrypcje. Została ona postawiona w 1999 roku^[26].

Działalność duszpasterska

Parafia Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny położona jest przy placu ks. E. Szramka 1 w Katowicach^[25], na terenie dzielnicy Śródmieście^[27]. Przynależy ona do dekanatu Katowice-Śródmieście w archidiecezji katowickiej^[28]. W 2005 roku parafia liczyła 7 950 wiernych^[13].

W tygodniu odprawiane są trzy msze św., w soboty jedna, a w niedziele i święta pięć^[28]. Ponadto odprawiane są tutaj także różnego typu nabożeństwa, w tym nowenna do bł. ks. Emila Szramka czy nabożeństwo ku czci Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny^[29]. Odpust parafialny odbywa się 8 grudnia^[13].

Przy parafii działają liczne grupy parafialne, w tym m.in.: ministranci, Legion Maryi, Świecki Zakon Karmelitów Bosych, chór parafialny czy katowickie koło Katolickiego Stowarzyszenia Kolejarzy Polskich^[30]. Parafia Mariacka prowadzi kilka inicjatyw i instytucji charytatywnych, a są to: jadłodajnia, prysznice dla bezdomnych, ochronka oraz z siedzibą przy placu ks. E. Szramka 4 Katolickie Centrum Edukacji Młodzieży „Kana”^[13]. Organizuje także festyny charytatywne – coroczną Emiliadę, a z ewangelicką parafią w Katowicach jest współorganizatorem festynu charytatywnego^[31].

Na terenie parafii Mariackiej od 1870 roku posługują siostry ze Zgromadzania św. Elżbiety. Zajmują się przede wszystkim pielęgnowaniem chorych, pomocą ubogim czy opieką nad dziećmi. W 1897 roku otwarty został szpital sióstr elżbietanek, który po upaństwowieniu i późniejszym zwróceniu siostrom zakonnym został ponownie otwarty 6 września 1996 roku^[32].

Parafia Mariacka nadaje nagrodę im. bł. ks. Emila Szramka. Przyznawana jest ona osobie bądź osobom zasłużonym dla Katowic w dziedzinach bliskich patronowi nagrody, tj. za działalność charytatywną, oświatową, naukową, za osiągnięcia w sztuce, bibliofilstwie czy w rozwoju kultury^[20].

Parafia zarządza cmentarzem parafialnym przy ulicy Francuskiej o powierzchni 2,42 ha. Jest to główna nekropolia Katowic, na której pochowanych zostało wielu znaczących katowiczan^[23].

Zasięg parafii

Do parafii przynależą następujące katowickie ulice i place: Bankowa, H. Dąbrowskiego, K. Damrota 2-8, Dworcowa, Dyrekcyjna, Francuska 1-29 i 2-26, Górnicza, św. Jana, Jagiellońska 34-38, S. Kobylińskiego 2-5, al. W. Korfantego 1a, J. Lompy 2-8, F. Lubeckiego, Mariacka, A. Mielęckiego, S. Moniuszki, Myśliwska, św. Pawła, Piastowska, Pocztowa 10 i 12, Podgórna, W. Reymonta 2-8, al. W. Roździeńskiego 86 i 86a, Rynek 6-9 i 11, H. Sienkiewicza 2-10 i 3-11, św. Stanisława, Staromiejska, Starowiejska, ks. J. Szafranka, pl. ks. E. Szramka, Szkolna, Teatralna, Uniwersytecka, Warszawska 1-69 i 8-70, Wojewódzka, Wodna oraz Zacisze^[13][23].

Przypisy

Bibliografia

• GrzegorzG. Grzegorek GrzegorzG., PiotrP. Tabaczyński PiotrP., Parafie i kościoły Katowic, Katowice: Wydawnictwo „Prasa i Książka”, 2014, ISBN 978-83-63780-06-7  (pol.).
• Katalog Archidiecezji Katowickiej. Część II Dekanaty i parafie, Katowice: Kuria Metropolitalna w Katowicach, 2005, ISBN 978-83-922482-7-9  (pol.).
• HenrykH. Olszar HenrykH., Parafie Kościoła rzymskokatolickiego, [w:] AntoniA. Barciak, EwaE. Chojecka, SylwesterS. Fertacz (red.), Katowice. Środowisko, dzieje, kultura, język i społeczeństwo, t. 1, Katowice: Muzeum Historii Katowic, 2012, s. 588–614, ISBN 978-83-87727-24-6  (pol.).
• JoannaJ. Tofilska JoannaJ., Parafia Mariacka w Katowicach. W 150. rocznicę poświęcenia kościoła, Wydanie I, Katowice: Muzeum Historii Katowic, 2020, ISBN 978-83-64356-41-4  (pol.).