Komisariat Straży Granicznej „Kamień Pomorski”

Komisariat Straży Granicznej „Kamień” – jednostka organizacyjna Straży Granicznej pełniąca służbę ochronną na granicy polsko-niemieckiej w latach 1928–1939.

W drugiej połowie 1927 przystąpiono do gruntownej reorganizacji Straży Celnej^[1]. W praktyce skutkowało to rozwiązaniem tej formacji granicznej. Rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Ignacego Mościckiego z 22 marca 1928 roku, do ochrony północnej, zachodniej i południowej granicy państwa, a w szczególności do ich ochrony celnej, powoływano z dniem 2 kwietnia 1928 roku Straż Graniczną^[2]. Rozkazem nr 2 z 19 kwietnia 1928 roku w sprawie organizacji Pomorskiego Inspektoratu Okręgowego dowódca Straży Granicznej gen. bryg. Stefan Pasławski przydzielił komisariat „Kamień” do Inspektoratu Granicznego nr 7 „Chojnice” i określił jego strukturę organizacyjną^[3]. Rozkazem nr 12 z 10 stycznia 1930 roku w sprawie reorganizacji Pomorskiego Inspektoratu Okręgowego komendant Straży Granicznej płk Jan Jur-Gorzechowski potwierdził organizację komisariatu^[4]. Rozkazem nr 3/31 zastępcy komendanta Straży Granicznej płk Emila Czaplińskiego z 5 sierpnia 1931 roku zniesiono placówkę II linii Ogorzeliny, a w miejsce jej utworzono posterunek SG podlegający placówce II Linii Chojnice^[5]. Rozkazem nr 3 z 29 listopada 1933 roku w sprawach organizacyjnych, komendant Straży Granicznej płk Jan Jur-Gorzechowski wyłączył placówki I linii „Lutówko” z komisariatu „Sypniewo” i przydzielił do komisariatu „Kamień”^[6]. Rozkazem nr 1 z 27 marca 1936 roku w sprawach [...] zmian w niektórych inspektoratach okręgowych, komendant Straży Granicznej płk Jan Jur-Gorzechowski przeniósł placówkę I linii „Kamionka” do Doręgowic^[7].

We wrześniu 1939 pluton wzmocnienia Komisariatu wszedł w podporzadkowanie dowódcy 9 Dywizja Piechoty płk. dypl. Józefa Werobeja i walczył na przedpolu ugrupowania obronnego 9 DP w bitwie o Pomorze^[8].

Kierownik Pomorskiego Inspektoratu Okręgowego Straży Granicznej mjr Józef Zończyk w rozkazie organizacyjnym nr 2 z 8 czerwca 1928 roku udokładnił linie rozgraniczenia komisariatu. Granica północna: kamień graniczny nr D 144; granica południowa: kamień graniczny nr D 238^[9].

Sąsiednie komisariaty

• komisariat Straży Granicznej „Chojnice” ⇔ komisariat Straży Granicznej „Sypniewo” – 1928

Komisariatowi Straży Granicznej „Kamień Pomorski” w 1939 roku podporządkowano dwa plutony wzmocnienia, czyli około 120 żołnierzy. Prawie wszyscy strażnicy zostali wyposażeni w rowery. Kompania SG „Kamień Pomorski” zabezpieczała skrzydła 18 pułku ułanów i 9 Dywizji Piechoty. W wyniku uderzenia oddziałów niemieckiej 2 Dywizji Piechoty Zmotoryzowanej kompania wycofała się w kierunku Tucholi. By skonsolidować kompanię, jej dowódca kpt. Krafft zarządził defiladę na rynku w Tucholi. Kompania cofała się nadal. W bitwie nad Bzurą współdziałała z kawalerią dywizyjną 16 Dywizji Piechoty dowodzoną przez mjr. Stefana Mosińskiego. W końcowej fazie bitwy podlegała płk. dypl. Świtalskiemu. Po rozbiciu zgrupowania kompania przekroczyła Bzurę i przez Puszczę Kampinoską przebiła się do Warszawy. Tam weszła w skład 360 pułku piechoty. W obronie Warszawy kompania walczyła aż do dnia kapitulacji^[10].

Organizacja komisariatu w kwietniu 1928 i w styczniu 1930^[4][3]:

• komenda – Kamień
• placówka Straży Granicznej I linii „Kamionka” → w 1936 przeniesiona do Doręgowic
• placówka Straży Granicznej I linii „Niwy”
• placówka Straży Granicznej I linii „Witkowo”
• placówka Straży Granicznej II linii „Kamień Pomorski”
• placówka Straży Granicznej II linii „Ogorzeliny”

Organizacja komisariatu w 1933

• placówka Straży Granicznej II linii Kamień (Pomorski)
• placówka Straży Granicznej I linii Doręgowice?
• placówka Straży Granicznej I linii Niwy
• placówka Straży Granicznej I linii Witkowo
  • W 1933 roku rozszerzono komisariat Kamień o placówkę Lutówko.

Organizacja komisariatu w 1936

• placówka Straży Granicznej II linii Kamień (Pomorski)
• placówka Straży Granicznej II linii Sępólno
• placówka Straży Granicznej I linii Doręgowice
• placówka Straży Granicznej I linii Niwy
• placówka Straży Granicznej I linii Witkowo
• placówka Straży Granicznej I linii Lutówko

Organizacja komisariatu w 1937

• placówka Straży Granicznej II linii Kamień (Pomorski)
• placówka Straży Granicznej II linii Sępólno
• placówka Straży Granicznej I linii Doręgowice
• placówka Straży Granicznej I linii Niwy
• placówka Straży Granicznej I linii Witkowo
• placówka Straży Granicznej I linii Lutówko

• Konrad Ciechanowski: Armia „Pomorze” 1939. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1982. ISBN 83-11-06793-7.
• Grzegorz Goryński: Powstanie, organizacja i funkcjonowanie straży granicznej w latach 1928–1939. 2012. [dostęp 2016-12-31].
• Marek Jabłonowski, Bogusław Polak: Polskie formacje graniczne 1918−1839. Dokumenty organizacyjne, wybór źródeł. Tom II. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej, 1999. ISBN 83-87424-77-3.
• Henryk Mieczysław Kula: Polska Straż Graniczna w latach 1928–1939. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1994. ISBN 8311082671.
• Bogusław Polak: Z dziejów polskich formacji granicznych 1918−1839. Studia i materiały. Tom I. Koszalin: Centralny Ośrodek Szkolenia Straży Granicznej, 1998. ISBN 83-909484-0-0.
• Rozkazy, materiały dotyczące dyslokacji, organizacji służby, wywiadu wojskowego i przeciwprzemytniczego, budżetu PIOSG → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
• Rozkazy Komendy Głównej Straży Granicznej 1928–1939 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn.187/30 do 187/41.)