Kościół Świętych Apostołów Piotra i Pawła i klasztor Bazylianów w Berezweczu

Kościół Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Berezweczu
(nieistniejący)

kościół klasztorny
Fasada nieistniejącego kościoła bazylianów w Berezweczu (przed 1939 r.)
Państwo	ZSRR
Republika związkowa	Białoruska SRR
Miejscowość	Głębokie
Wyznanie	katolickie
Kościół	rzymskokatolicki (1919–1939)
Wezwanie	św. Piotr i św. Paweł
Historia Data rozpoczęcia budowy 1756 Data zakończenia budowy 1763 Data zniszczenia • przez 1970 wyburzenie Poprzednie wyznanie unickie (1637–1839) prawosławne (1839–1919) Fundator Józef Korsak Głębocki
Dane świątyni Styl barok wileński Architekt Antonio Paracca[1] Świątynia • materiał bud. • cegła Wieża kościelna • liczba wież 2
Położenie na mapie Białorusi Kościół Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Berezweczu (nieistniejący)
55°09′02,37″N 27°41′27,70″E/55,150658 27,691028
Multimedia w Wikimedia Commons

Kościół (Cerkiew) Świętych Apostołów Piotra i Pawła i klasztor Bazylianów w Berezweczu – nieistniejący kościół (cerkiew) unickiego zakonu bazylianów, stanowiący część założenia kościelno-klasztornego tego zakonu w Berezweczu. Leżał nad jeziorem Podłużnym.

Historia i architektura

Zespół kościelno-klasztorny dla zakonu bazylianów ufundował w 1637 wojewoda mścisławski Józef Korsak Głębocki; unici przejęli w Berezweczu dawny monaster prawosławny^[2]. Korsak nadał Bazylianom dobra Berezwecz z sześcioma wsiami oraz Wierzbołów na Suwalszczyźnie^[3]. W latach 1756–1763 drewniana cerkiew i monaster zostały zastąpione nowymi obiektami, według projektu architekta Antonio Paracca^[4]. Klasztor budowano do 1767 roku^[5].

Kościół bazyliański stanowił najwybitniejszy i może najdojrzalszy przykład baroku wileńskiego. Jego dwuwieżowa fasada została wzniesiona prawie całkowicie przy użyciu form architektonicznych. Zastosowano symetrycznie kształtowane wklęsło-wypukłe płaszczyzny ścian w obrębie każdego z trzech członów fasady co stworzyło efekt jej falowania. To samo wygięcie fasady wyznaczało w planie skośną pozycję wszystkich elementów dźwigających – kolumn, filarów i pilastrów, wolut i prowadziło do całkowitego wyeliminowania geometrycznej płaszczyzny elewacji. Kształt architektoniczny elewacji decyduje o tym, iż fasada kościoła w Berezweczu stanowiła najbardziej konsekwentną realizację rokokowej zasady formowania architektury^[6].

Po powstaniu listopadowym, na synodzie w Połocku w 1839, rozporządzeniem carskim zlikwidowano unię na ziemiach litewskich i białoruskich; klasztory bazyliańskie zlikwidowano lub przekształcono w monastery prawosławne. Unicki klasztor w Berezweczu został zamieniony na prawosławny monaster, a kościół na cerkiew prawosławną. Monaster męski funkcjonował do 1874 r., natomiast w latach 1901–1919 w dawnym klasztorze bazyliańskim działał żeński monastyr prawosławny^[7].

W okresie dwudziestolecia międzywojennego ten dawny kościół unicki zamieniono na rzymskokatolicki, a w zabudowaniach klasztornych (opuszczonych przez mniszki, które udały się do Wilna, gdzie dołączyły do miejscowej wspólnoty^[7]) stacjonował Korpus Ochrony Pogranicza.

W 1939 r. z dzwonnicy klasztoru nacierającą Armię Czerwoną przez jakiś czas powstrzymywał ogień z polskiego karabinu maszynowego^[8]. Władze radzieckie zorganizowały w klasztorze więzienie NKWD, jedno z największych na ziemiach zajętych przez ZSRR. Więziono tu Polaków a także obywateli państw nadbałtyckich. W trakcie likwidacji więzienia w czerwcu 1941, zamordowano tu ok. 800 Polaków (zobacz Droga śmierci Berezwecz-Taklinowo).

W czasie okupacji niemieckiej (1941–1944) w klasztorze dalej mieściło się więzienie i obóz dla jeńców radzieckich. Zginęły tysiące ludzi.

2 kwietnia 1949 Połocki obwodowy komitet wykonawczy podjął decyzję o rozbiórce rzekomo awaryjnego budynku kościoła na cegłę^[9], co wkrótce było dokonane.

W istniejącym nadal, dwukondygnacyjnym budynku klasztornym do dziś mieści się więzienie. Cechy stylowe budynku zostały zatarte.

Nawiązaniem do architektury kościoła bazyliańskiego jest wzniesiony z inicjatywy ks. Tadeusza Krawczenki^[10] - według projektu Michała Bałasza - w Białymstoku w latach 1991–1996 Kościół Zmartwychwstania Pańskiego.

Galeria

• 
  Kościół i klasztor na obrazie Józefa Drozdowicza z 1926 roku
• 
  Fasada boczna kościoła i fragment budynku klasztoru w latach 30. XX w. Zdjęcie aut. Jana Bułhaka
• 
  Kościół w latach 30. XX w. (aut. Jan Bułhak)
• 
  Wnętrze kościoła (aut. Jan Bułhak)

Zobacz też

• Kościół Zmartwychwstania Pańskiego w Białymstoku
• Lista zabytków historii i architektury na Białorusi zniszczonych przez władze ZSRR

Przypisy

Bibliografia

• Górska Aleksandra: Kresy. Przewodnik. Kraków: Wydawnictwo Kluszczyński, 2005, s. 252. ISBN 83-7447-006-2.
• Janusz Kębłowski: Dzieje sztuki polskiej. Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 1987, s. 152. ISBN 83-213-3146-7.

Linki zewnętrzne

• Radzima.org: Kościół i klasztor bazylianów w Berezweczu. [dostęp 2011-05-24]. (pol.).