Bizon amerykański
![]() | Ten artykuł dotyczy zwierzęcia. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa. |
Bos bison[1] | |||
Linnaeus, 1758 | |||
![]() | |||
Systematyka | |||
Domena | eukarionty | ||
---|---|---|---|
Królestwo | zwierzęta | ||
Gromada | ssaki | ||
Podgromada | żyworodne | ||
Infragromada | |||
Rząd | Cetartiodactyla | ||
Podrząd | przeżuwacze | ||
Infrarząd | Pecora | ||
Rodzina | wołowate | ||
Podrodzina | bawoły | ||
Plemię | Bovini | ||
Rodzaj | bydło | ||
Gatunek | bizon amerykański | ||
Synonimy | |||
| |||
Podgatunki | |||
| |||
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | |||
![]() | |||
Zasięg występowania | |||
| |||
| |||
|
Bizon amerykański[3], dawniej: bizon[4] (Bos bison[5][6][7][a]) – duży ssak łożyskowy z rodziny wołowatych, rzędu Cetartiodactyla[6], największy obecnie ssak lądowy Ameryki Północnej.
Nazwa zwyczajowa
We wcześniejszej polskiej literaturze zoologicznej dla określenia gatunku Bos bison stosowano nazwę bizon[4]. W wydanej w 2015 roku przez Muzeum i Instytut Zoologii Polskiej Akademii Nauk publikacji „Polskie nazewnictwo ssaków świata” dla gatunku przyjęto nazwę bizon amerykański, rezerwując oznaczenie bizon dla rodzaju Bison[3].
Systematyka
Analiza z 2021 roku kladu Bovidae w oparciu o DNA, DNA antyczne i szczątki subfosylne wykazała że B. bison jest zagnieżdżony w obrębie rodzaju Bos i tworzy klad obejmujący (B. gaurus + ((B. mutus + B. grunniens) + (B. bison + (B. frontalis + B. priscus))))[9]. Uproszczony fragment kladogramu pokazujący pokrewieństwo filogenetyczne w obrębie Bos[9]:
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Podgatunki
Wyróżnia się dwa podgatunki[3]:
- bizon preriowy (B. bison bison) – zamieszkiwał Wielkie Równiny, wędrowny
- bizon leśny (B. bison athabascae) – mała osiadła populacja w północno-zachodniej Kanadzie i na Alasce, wyższy i cięższy od poprzedniego, osiadły
Historia
W warunkach naturalnych żył w olbrzymich stadach; szacuje się, że przed kolonizacją Ameryki przez Europejczyków populacja bizona amerykańskiego liczyła miliony osobników. Pierwszym Europejczykiem, który podał opis zwierzęcia, był konkwistador hiszpański Álvar Núñez Cabeza de Vaca (1530).
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5b/Bison_skull_pile.jpg/220px-Bison_skull_pile.jpg)
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/bf/%22Rath_%26_Wright%27s_buffalo_hide_yard_in_1878%2C_showing_40%2C000_buffalo_hides%2C_Dodge_City%2C_Kansas.%22_-_NARA_-_520093.jpg/220px-%22Rath_%26_Wright%27s_buffalo_hide_yard_in_1878%2C_showing_40%2C000_buffalo_hides%2C_Dodge_City%2C_Kansas.%22_-_NARA_-_520093.jpg)
Pod koniec XIX wieku stanął przed groźbą wyginięcia, głównie z powodu nadmiernego odstrzału; polowanie na bizony amerykańskie było wówczas ulubionym sportem białych uzbrojonych w broń palną. Przyjeżdżali oni specjalnymi pociągami, a polowanie odbywało się czasem z okien wagonów. Gatunek, będący naturalnym źródłem pożywienia rdzennych Amerykanów, był wyniszczany w ramach celowego działania zorientowanego na marginalizację i wypchnięcie rdzennej ludności z Wielkich Równin do rezerwatów[10]. Przed wyginięciem uratowały go Amerykańskie Towarzystwo Ochrony Bizona (American Bison Society) oraz utworzenie kilku parków narodowych. W latach 90. XX wieku populację bizonów oceniano na około 20 tysięcy osobników. Według United States Fish and Wildlife Service w 2022 r. około 20 500 osobników żyło w stadach chronionych, a kolejne 420 tysięcy w stadach komercyjnych[11].
Cechy gatunku
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/24/Muybridge_Buffalo_galloping.gif/220px-Muybridge_Buffalo_galloping.gif)
- Długość
- 2,1-3 m
- Długość ogona
- 0,5-0,6 m
- Masa ciała
- 450-1000 kg; największy osobnik ważył 1140 kg
- Wysokość w kłębie
- samica 1,6-1,8 m, samiec 1,8-2,0 m ; samice są (średnio) mniejsze od samców
- Ubarwienie
- brązowe; przednią część ciała okrywa gęsta sierść, tworząca coś w rodzaju "peleryny" i potęgująca wrażenie masywności zwierzęcia; młode osobniki są rudawe
- Pożywienie
- trawa
- Dojrzałość płciowa
- ok. 3. roku życia
- Rozród
- ciąża trwa około 9 miesięcy; po tym czasie na świat przychodzi zazwyczaj jeden cielak, który już po kilku godzinach dołącza z matką do stada; czas karmienia mlekiem 7-8 miesięcy
Występowanie: prerie oraz rzadkie, prześwietlone lasy Ameryki Północnej
Obecność w kulturze
Z angielską nazwą bizona wiąże się pewne zdanie w tym języku złożone z samych homonimów, które brzmi Buffalo buffalo Buffalo buffalo buffalo buffalo Buffalo buffalo.
Zobacz też
- żubr – gatunek pokrewny
- yakalo – krzyżówka bizona z jakiem
- beefalo – krzyżówka bizona z bydłem domowym
Uwagi
Przypisy
- ↑ Bos bison, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ K. Aune, D. Jørgensen & C. Gates 2017, Bison bison, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2021, wersja 2020-3 [dostęp 2021-04-17] (ang.).
- ↑ a b c d Włodzimierz Cichocki, Agnieszka Ważna, Jan Cichocki, Ewa Rajska, Artur Jasiński, Wiesław Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii Polskiej Akademii Nauk, 2015, s. 297. ISBN 978-83-88147-15-9.
- ↑ a b Kazimierz Kowalski (redaktor naukowy), Adam Krzanowski, Henryk Kubiak, G. Rzebik-Kowalska, L. Sych: Mały słownik zoologiczny: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991. ISBN 83-214-0637-8.
- ↑ C. Groves, D. Leslie, B. Huffman, R. Valdez, K. Habibi, P. Weinberg, J. Burton, P. Jarman & W. Robichaud: Family Bovidae (Hollow-horned Ruminants). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 2: Hoofed Mammals. Barcelona: Lynx Edicions, 2011, s. 577. ISBN 978-84-96553-77-4. (ang.).
- ↑ a b C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 324. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).
- ↑ Bos bison Linnaeus, 1758. ASM Mammal Diversity Database. [dostęp 2022-11-06]. (ang.).
- ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Bison bison. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2022-11-06].
- ↑ a b Z.T. Calamari. Total evidence phylogenetic analysis supports new morphological synapomorphies for Bovidae (Mammalia, Artiodactyla). „Bulletin of the American Museum of Natural History”. 3970, s. 1–38, 2021. DOI: 10.5531/sd.sp.49. (ang.).
- ↑ J. WestonJ.W. Phippen J. WestonJ.W., "Kill Every Buffalo You Can! Every Buffalo Dead Is an Indian Gone" [online], The Atlantic, 13 maja 2016 [dostęp 2023-06-30] (ang.).
- ↑ Plains Bison (Bison bison bison) | U.S. Fish & Wildlife Service [online], FWS.gov [dostęp 2023-06-30] (ang.).
- PWN: 3878140
- Britannica: animal/American-bison
- БРЭ: 1865941
- SNL: amerikansk_bison