| Wojna polsko-bolszewicka | |||
| Czas |
30 sierpnia – 9 września 1920 | ||
|---|---|---|---|
| Miejsce |
pod Buskiem | ||
| Terytorium | |||
| Przyczyna |
ofensywa jesienna Wojska Polskiego | ||
| Wynik |
zwycięstwo 19 pp | ||
| Strony konfliktu | |||
| |||
| Dowódcy | |||
| |||
| Siły | |||
| |||
| Straty | |||
| |||
Bitwa pod Buskiem – walki polskiego 19 pułku piechoty z sowiecką 45 Dywizją Strzelców i brygadą kawalerii Grigorija Kotowskiego w czasie ofensywy polskiej w okresie wojny polsko-bolszewickiej.
Geneza
[edytuj | edytuj kod]Realizując w drugiej połowie sierpnia 1920 operację warszawską, wojska polskie powstrzymały armie Frontu Zachodniego Michaiła Tuchaczewskiego[2]. 1 Armia gen. Franciszka Latinika zatrzymała sowieckie natarcie na przedmościu warszawskim[3][4], 5 Armia gen. Władysława Sikorskiego podjęła działania ofensywne nad Wkrą[5], a ostateczny cios sowieckim armiom zadał marszałek Józef Piłsudski, wyprowadzając uderzenie znad Wieprza[6]. Zmieniło to radykalnie losy wojny. Od tego momentu Wojsko Polskie było w permanentnej ofensywie[7].
Po wielkiej bitwie nad Wisłą północny odcinek frontu polsko-sowieckiego zatrzymał się na zachód od linii Niemen – Szczara. Na froncie panował względny spokój, a obie strony reorganizowały swoje oddziały. Wojska Frontu Zachodniego odtworzyły ciągłą linię frontu już 27 sierpnia. Obsadziły one rubież Dąbrówka – Odelsk – Krynki – Grodno – Grodek – Kamieniec Litewski[8]. Stąd Tuchaczewski zamierzał w przeprowadzić koncentryczne natarcie na Białystok i Brześć, by dalej ruszyć na Lublin. Uderzenie pomocnicze na południu miała wykonać między innymi 1 Armia Konna Siemiona Budionnego[9].
Reorganizując siły, Naczelne Dowództwo Wojska Polskiego zlikwidowało dowództwa frontów i rozformowało 1. i 5. Armię. Na froncie przeciwsowieckim rozwinięte zostały 2., 3., 4. i 6. Armie[10].
Gdy na północy rozgrywała się wielka bitwa nad Wisłą, na południu 3. i 6 Armia prowadziły w dalszym ciągu ciężkie walki w obronie Lwowa, nad Bugiem i Gniłą Lipą[11]. Po odrzuceniu spod Lwowa Grupy Jony Jakira, dowódca 6 Armii gen. Władysław Jędrzejewski, równocześnie z akcją na Chodorów, skierował przeciwko sowieckiej grupie dywizje swojego północnego skrzydła[12].
Walki pod Buskiem
[edytuj | edytuj kod]Polskie 5. i 6 Dywizja Piechoty ze składu 6 Armii gen. Władysława Jędrzejewskiego otrzymały zadanie rozbić oddziały sowieckich 45., 47 Dywizji Strzelców i brygadę kawalerii Grigorija Kotowskiego, stanowiące skład Grupy Jony Jakira, i oprzeć swój front na linii górnego Bugu[13].
30 sierpnia 6 Dywizja Piechoty gen. Mieczysława Lindego uderzyła na Gliniany, a 5 Dywizja Piechoty na Lisko oraz na Busk. Wieczorem 19 pułk piechoty płk. Mieczysława Kawki wyparł 136 Brygadę Strzelców z zachodniej części Buska, a następnego dnia zajął całe miasto[14].
1 września, podczas luzowania obrony 19 pułku piechoty przez 40 pułk piechoty, Sowieci zaatakowali miasto. Dowódca 19 pułku piechoty przerwał luzowanie, powrócił do miasta i w ten sposób obroniono pozycje obronne w Busku.
Po walce zreorganizowano obronę. I/19 pp zajął stanowiska na przedmościu na wschodnim brzegu Bugu, a II i III bataliony pozostawały w odwodzie. Bataliony odwodowe prowadziły też działania zaczepne, docierając do Rusiłowa i Uciszkowa. W tym czasie Grupa Jony Jakira planowała uderzenie na Lwów, a w zadaniu bliższym miała zdobyć uporczywie broniony przez Polaków Busk. 5 września oddziały 45 Dywizji Strzelców oraz brygady Kotowskiego sforsowały Bug, okrążyły miasto i wdarły się do niego od zachodu. Kontratak odwodowych batalionów zmusił nieprzyjaciela do wycofania się[15]. Sowieci powtórzyli atak następnego dnia, ale również bez powodzenia.
Kolejne natarcie siłami 133 i 134 Brygady Strzelców Sowieci zorganizowali 8 września. Równocześnie brygada Kotowskiego sforsowała Bug na północ od miasta i opanowała Rakobuty i Derewlany oraz podeszła do zabudowań od zachodu. Gwałtowne natarcie przełamało obronę I/19 pp. Kontratak II batalionem okazał się także nieskuteczny i Sowieci podeszli aż do zamku w Busku[14]. Dopiero w oparciu obrony o stare fortyfikacje, Polacy zatrzymali przeciwnika, ale walki trwały jeszcze do godzin południowych 9 września.
W tym czasie, na zachodnim skraju miasta, III/19 pułku piechoty odpierał ataki kawalerii Kotowskiego. Po południu do natarcia przeszły bataliony 39 i 40 pułków piechoty, wypierając oddziały sowieckiej 45 Dywizji Strzelców z Derewlan, Kupczy i Rakobutów, a zagrożona okrążeniem brygada Kotowskiego rozpoczęła odwrót. Zwolniony w ten sposób III/19 pp uderzył na utracone wcześniej przedmoście Buska i wspólnie z pozostałymi batalionami odzyskał je[14][16].
Bilans walk
[edytuj | edytuj kod]19 pułk piechoty zdobył i utrzymał Busk. 10 września wykrwawiony 19 pp został zluzowany przez 40 pułk piechoty. Wyczerpana sowiecka 45 Dywizja Strzelców nie była w stanie zorganizować kolejnego natarcia na miasto.
Sukces w bitwie pod Buskiem 19 pułk piechoty okupił stratą 547 poległych, rannych i zaginionych[14]. Polegli między innymi por. Walenty Mally, ppor. Wincenty Mądrzejewski i ppor. Józef Schlezinger. Za zasługi w obronie Buska udekorowani zostali Orderem Virtuti Militari między innymi por. Aleksander Kiszkowski i kpt. Franciszek Rodziewicz[17]. Ciężko ranny został ppor. Emil Wierzbiański z 8/5 pap[1].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Szystowski 1931 ↓, s. 27.
- ↑ Piłsudski i Tuchaczewski 1989 ↓, s. 199.
- ↑ Cisek, Paduszek i Rawski 2010 ↓, s. 57.
- ↑ Odziemkowski 1990 ↓, s. 68.
- ↑ Sikorski 2015 ↓, s. 168.
- ↑ Wyszczelski 1995 ↓, s. 193.
- ↑ Żeligowski 1930 ↓, s. 116.
- ↑ Wyszczelski 2003 ↓, s. 60.
- ↑ Odziemkowski 2004 ↓, s. 279.
- ↑ Wyszczelski 1995 ↓, s. 286.
- ↑ Fuglewicz 1929 ↓, s. 28.
- ↑ Odziemkowski 2004 ↓, s. 7o.
- ↑ Odziemkowski 2004 ↓, s. 70.
- ↑ a b c d Odziemkowski 2004 ↓, s. 71.
- ↑ Hujda 1928 ↓, s. 26.
- ↑ Jagiełłowicz 1928 ↓, s. 22.
- ↑ Hujda 1928 ↓, s. 27.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Janusz Cisek, Konrad Paduszek, Tadeusz Rawski: Wojna polsko-sowiecka 1919–1921. Warszawa: Wojskowe Centrum Edukacji Obywatelskiej, 2010.
- Jan Fuglewicz: Zarys historji wojennej 49-go pułku piechoty. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1929, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
- Władysław Hujda: Zarys historii wojennej 19-go pułku piechoty „Odsieczy Lwowa”. Warszawa: Zakłady Graficzne „Polska Zjednoczona”, 1928, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
- Władysław Jagiełłowicz: Zarys historii wojennej 40-go pułku Strzelców Lwowskich. Warszawa: Zakłady Graficzne „Polska Zjednoczona”, 1928, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
- Janusz Odziemkowski: Bitwa warszawska 1920 roku. Warszawa: Wydawnictwo Geologiczne, 1990.
- Janusz Odziemkowski: Leksykon wojny polsko-rosyjskiej 1919–1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2004. ISBN 83-7399-096-8.
- Józef Piłsudski, Michaił Tuchaczewski: „Rok 1920”. „Pochód za Wisłę”. Łódź: Wydawnictwo Łódzkie, 1989. ISBN 83-218-0777-1.
- Władysław Sikorski: Nad Wisłą i Wkrą. Studium do polsko-rosyjskiej wojny 1920 roku. Lwów – Warszawa: Wydawnictwo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich. Reprint: Wydawnictwo 2 Kolory. Sp. z oo, 2015. ISBN 978-83-64649-16-5.
- Czesław Szystowski: Zarys historji wojennej 11-go pułku artylerii polowej. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1931, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
- Lech Wyszczelski: Warszawa 1920. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1995. ISBN 83-11-08399-1.
- Lech Wyszczelski: Operacja Niemeńska 1920 roku. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2003. ISBN 83-88973-43-6.
- Lucjan Żeligowski: Wojna w roku 1920 – wspomnienia i rozważania. Warszawa: Instytut Badania Najnowszej Historji Polski, 1930.