Basiliscus (rodzaj)

Ten artykuł dotyczy rodzaju jaszczurek. Zobacz też: inne znaczenie tego słowa.
Basiliscus
Laurenti, 1768[1]
Ilustracja
Przedstawiciel rodzaju – bazyliszek płatkogłowy (B. plumifrons)
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

zauropsydy

Rząd

łuskonośne

Infrarząd

Iguania

Rodzina

hełmogwanowate

Rodzaj

Basiliscus

Typ nomenklatoryczny

Basiliscus americanus Laurenti, 1768 (= Lacerta basiliscus Linnaeus, 1758)

Synonimy
  • Corythaeolus Kaup, 1828[2]
  • Oedicoryphus Wagler, 1830[3]
  • Thysanodactylus Gray, 1845[4]
  • Ptenosaura Gray, 1852[5]
  • Lophosaura Gray, 1852[5]
  • Cristasaura Gray, 1852[6]
  • Craneosaura Richardson, 1854[7]
  • Daconura Hallowell, 1860[8]
  • Paraloma Cope, 1867[9]
  • Dactylocalotes Werner, 1893[10]
Gatunki

4 gatunki – zobacz opis w tekście

Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku

Basiliscus – rodzaj jaszczurek z rodziny hełmogwanowatych (Corytophanidae). Nazywane niekiedy jaszczurkami Jezusa, ponieważ potrafią biegać po powierzchni wody.

Zasięg występowania

Rodzaj obejmuje gatunki występujące w Meksyku, Ameryce Środkowej i północnej części Ameryki Południowej[11][12].

Charakterystyka

Długość ciała ok. 80 cm, z czego większość stanowi ogon. Bazyliszki są jaszczurkami o długich silnych nogach i szerokich stopach z szeroko rozstawionymi palcami o łuskowatych obwódkach umożliwiającym im bieganie po wodzie i pływanie. Utrzymując się na powierzchni wody dzięki napięciu powierzchniowemu i szerokiemu rozstawieniu palców, bazyliszki odbiegają wystarczająco daleko od napastnika. U samców charakterystyczny grzebień grzbietowy. Nie posiadają zdolności odrzucania ogona. Zamieszkują tropikalne, wilgotne lasy, żerują na ziemi w pobliżu wody. Żywią się bezkręgowcami, małymi gryzoniami, czasem zjadają owoce. Są jaszczurkami jajorodnymi.

Systematyka

Etymologia

  • Basiliscus: gr. βασιλισκος basiliskos „królik, książątko”, od zdrobnienia βασιλευς basileus „król”[13].
  • Corythaeolus: gr. κορυθαιολος koruthaiolos „z drżącym pióropuszem”, od κορυς korus, κορυθος koruthos „hełm”; αιολλω aiollō „potrząsać tam i z powrotem”[14]. Gatunek typowy: Basiliscus vittatus Wiegmann, 1828.
  • Oedicoryphus: gr. οιδος oidos, οιδευς oideus „obrzęk, guz”, od οιδεω oideō „puchnąć”[15]; -κορυφος -koruphos „wypukły”, od κορυφη koruphē „wierzchołek, głowa, szczyt”[16]. Gatunek typowy: Basiliscus vittatus Wiegmann, 1828.
  • Thysanodactylus: gr. θυσανος thusanos „frędzel”[17]; δακτυλος daktulos „palec”[18]. Gatunek typowy: Ophryessa bilineata Gray, 1839 (= Lacerta basiliscus Linnaeus, 1758).
  • Ptenosaura: gr. πτην ptēn, πτηνος ptēnos „skrzydlaty”, od πετομαι petomai „latać”[19]; σαυρος sauros „jaszczurka”[20]. Gatunek typowy: Ptenosaura seemanni Gray, 1852 (= Basiliscus galeritus Duméril, 1851).
  • Lophosaura: gr. λοφος lophos „grzebień, czub”[21]; σαυρος sauros „jaszczurka”[20]. Gatunek typowy: Lophosaura goodridgii Gray, 1852 (= Lacerta basiliscus Linnaeus, 1758).
  • Cristasaura: łac. crista „czub, grzebień”[22]; σαυρος sauros „jaszczurka”[20]. Gatunek typowy: Cristasaura mitrella Gray, 1852 (= Basiliscus vittatus Wiegmann, 1828).
  • Craneosaura: gr. κρανος kranos, κρανεος kraneos „hełm”[23]; σαυρος sauros „jaszczurka”[20]. Gatunek typowy: Ptenosaura seemanni Gray, 1852 (= Basiliscus galeritus Duméril, 1851).
  • Daconura: gr. δρακων drakōn, δρακοντος drakontos „wąż, smok”[24]; ουρα oura „ogon”[25]. Gatunek typowy: Daconura bivittata Hallowell, 1860 (= Basiliscus vittatus Wiegmann, 1828).
  • Paraloma: gr. παρα para „blisko, obok”[26]; λωμα lōma, λωματος lōmatos „frędzel, rąbek szaty”[21]. Gatunek typowy: Daconura bivittata Hallowell, 1860 (= Basiliscus vittatus Wiegmann, 1828).
  • Dactylocalotes: gr. δακτυλος daktulos „palec”[18]; καλοτης kalotēs „piękno”[27]. Gatunek typowy: Dactylocalotes elisa Werner, 1893 (= Basiliscus vittatus Wiegmann, 1828).

Podział systematyczny

Do rodzaju należą następujące gatunki[11]:

Przypisy

  1. ↑ J.N. Laurenti: Specimen medicum, exhibens synopsin reptilium emendatam cum experimentis circa venena et antidota reptilium austracorum, quod authoritate et consensu. Viennae: Joan. Thomae, 1798, s. 50. (łac.).
  2. ↑ J.J. Kaup. Ueber Hyaena, Uromastix, Basiliscus, Corythaeolus, Acontias. „Isis von Oken”. 21, s. 1147, 1828. (niem.). 
  3. ↑ J.G. Wagler: Natürliches System der Amphibien, mit vorangehender Classification der Säugethiere und Vögel. Ein Beitrag zur vergleichenden Zoologie. München, Stuttgart und Tübingen: In der J.G. Cotta’scchen Buchhandlung, 1830, s. 148. (niem.).
  4. ↑ J.E. Gray: Catalogue of the Specimens of lizards in the collection of the British museum. London: The Trustees, 1845, s. 193. (ang.).
  5. ↑ a b Gray 1852 ↓, s. 438.
  6. ↑ Gray 1852 ↓, s. 439.
  7. ↑ J. Richardson: The zoology of the voyage of H.M.S. Herald under the command of Captain Henry Kellet, R.N., C.B., during the years 1845-51. London: L. Reeve, 1854, s. 148. (ang.).
  8. ↑ E. Hallowell. Report upon the Reptilia of the North Pacific Exploring Expedition, under command of Capt. John Rogers, U. S. N. „Proceedings of the Academy of Natural Sciences of Philadelphia”. 12, s. 482, 1861. (ang.). 
  9. ↑ E.D. Cope. Contributions to neotropical saurology. „Proceedings of the Academy of Natural Sciences of Philadelphia”. 14, s. 181, 1863. (ang.). 
  10. ↑ F. Werner. Herpetologische Nova. „Zoologischer Anzeiger”. 16 (429), s. 361, 1893. (niem.). 
  11. ↑ a b P. Uetz & J. Hallermann: Genus: Basiliscus. The Reptile Database. [dostęp 2023-04-10]. (ang.).
  12. ↑ R. Midtgaard: Basiliscus. RepFocus. [dostęp 2023-04-10]. (ang.).
  13. ↑ The Key to Scientific Names ↓, Basiliscus [dostęp 2023-03-10] .
  14. ↑ The Key to Scientific Names ↓, Corythaeolus [dostęp 2023-03-10] .
  15. ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 151.
  16. ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 60.
  17. ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 235.
  18. ↑ a b Jaeger 1944 ↓, s. 67.
  19. ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 187.
  20. ↑ a b c d Jaeger 1944 ↓, s. 203.
  21. ↑ a b Jaeger 1944 ↓, s. 126.
  22. ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 62.
  23. ↑ The Key to Scientific Names ↓, Cranoceros [dostęp 2023-03-10] .
  24. ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 75.
  25. ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 247.
  26. ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 161.
  27. ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 37.

Bibliografia

  • J.E. Gray. Description of several new genera of reptiles, principally from the collection of H.M.S. Herald. „The Annals and Magazine of Natural History”. Second series. 10 (60), s. 437–440, 1852. (ang.). 
  • Edmund C.E.C. Jaeger Edmund C.E.C., Source-book of biological names and terms, wyd. 1, Springfield: Charles C. Thomas, 1944, s. 1-256, OCLC 637083062  (ang.).
  • Zwierzęta : encyklopedia ilustrowana. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005, s. 375. ISBN 83-01-14344-4.
  • Heying, H.: Corytophanidae. (On-line), Animal Diversity Web, 2003. [dostęp 2008-11-02]. (ang.).
  • The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca  (ang.).
  • LCCN: sh85012101
  • BnF: 12260886s
  • BNCF: 45204
  • J9U: 987007284636405171
Identyfikatory zewnętrzne:
  • GBIF: 2448619
  • identyfikator iNaturalist: 33117
  • ITIS: 173907
  • NCBI: 52190
  • identyfikator taksonu Fossilworks: 202944