Barbara Brukalska

Barbara Brukalska

Barbara Brukalska ok. 1928
Data i miejsce urodzenia	4 grudnia 1899 Brzeźce
Data i miejsce śmierci	6 marca 1980 Warszawa
Narodowość	polska
Dziedzina sztuki	architektura
Epoka	modernizm
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons

Barbara Brukalska z domu Sokołowska (ur. 4 grudnia 1899 w Brzeźcach^[1], zm. 6 marca 1980 w Warszawie) – polska architektka, teoretyczka architektury, przedstawicielka funkcjonalizmu, współzałożycielka^[2] i członkini grupy Praesens, od 1948 profesor Politechniki Warszawskiej; żona Stanisława Brukalskiego^[1], siostra Zofii Sokołowskiej^[3].

Życiorys

Była córką Wojciecha i Stefanii z Bagniewskich^[1], dzierżawców majątku we wsi Hrusiatycze, a potem w Biejkowskiej Woli (powiat grójecki). Miała 4 siostry^[3].

Skończyła studia rolnicze i ogrodnicze w Puławach (wydział SGGW)^[4]. W 1921 rozpoczęła studia architektoniczne na Wydziale Architektury na Politechnice Warszawskiej^[1], początkowo uczęszczając na wykłady jako wolna słuchaczka^[3]. W 1948, jako pierwsza kobieta na tej uczelni, otrzymała nominację profesorską^[5]. Brukalska była jedną z pierwszych dyplomowanych architektek, które w II Rzeczypospolitej zdobyły formalne wykształcenie techniczne^[6]. W latach 1926–1930 była członkinią grupy Praesens. Od 1929 byłą związana z międzynarodowym ruchem CIAM^[7]. Przyjaźniła się w tym czasie z Heleną Syrkusową^[8].

W latach 1927–1939 wspólnie z mężem^[5], jako jedna z pierwszych w Polsce architektonicznych par^[7], projektowała tanie funkcjonalne budynki o prostych bryłach i subtelnych elementach plastycznych (akcenty z cegieł, wklęsłe osłony klatek schodowych), m.in. dom własny (1927–1928)^[9] i kolonie WSM na Żoliborzu (1927–1939) w Warszawie^[5][10]. Znana była jako dekoratorka wystaw sklepowych^[11]. Specjalizowała się w projektowaniu mebli^[12]. Była zwolenniczką modernistycznego kształtowania – za pomocą architektury – przestrzeni, relacji międzyludzkich i stosunków społecznych^[13], związku zieleni z architekturą^[14], osiedlowych zieleńców i koncepcji miasta-ogrodu^[3]. Wraz z Niną Jankowską otworzyła na Żoliborzu poradnię „Dom i ogród”^[15][16]. Z mężem zaprojektowała założenia parkowo-architektoniczne w Zułowie. Do swoich projektów subtelnie wplatała motywy „narodowe”^[3].

Wraz z mężem była laureatką konkursów: w 1935 na plan regulacji placu J. Piłsudskiego w Warszawie z przyległymi dzielnicami miasta (III nagroda), w 1936 na projekty domów mieszkalnych Towarzystwa Osiedli Robotniczych TOR w Warszawie^[2]. Za projekt własnego domu przy ul. Niegolewskiego 8 na warszawskim Żoliborzu^[17] w 1937 otrzymali brązowy medal na Międzynarodowej Wystawie „Sztuka i technika w życiu współczesnym” w Paryżu^[18]. W 1937 brała udział w Międzynarodowej Wystawie Sztuki i Techniki w Paryżu, a w 1939 w Wystawie Światowej „Świat Jutra” w Nowym Jorku^[3].

W czasie okupacji niemieckiej kierowała konspiracyjną żoliborską Pracownią Architektoniczno-Urbanistyczną (PAU) działającą w strukturze Społecznego Przedsiębiorstwa Budowlanego^[19]. Po II wojnie światowej prowadziła działalność samodzielną. Zaprojektowała np. osiedle mieszkaniowe Okęcie (1960) i Dom Matysiaków (1965) w Warszawie^[10]. Była członkinią warszawskiego oddziału Stowarzyszenia Architektów Polskich^[2].

Jako emancypantka od 1925 nosiła krótką fryzurę^[3][8][20]. Projektując, myślała m.in. o potrzebach nowoczesnej samodzielnej kobiety^[5][8][21]. Jej projekt kuchni z 1929 jest awangardowy, radykalny i feministyczny^[3][6][21].

Jest zaliczana do grona głównych twórców koncepcji współczesnego budownictwa mieszkaniowego w Polsce. Została pochowana wraz z mężem na cmentarzu zakładowym w Laskach^[3][22]. Mieli dwóch synów, również architektów: Jana Józefa^[23] i Stanisława Baltazara^[24].

Ważniejsze prace

• kolonie: IV, VII, IX, XIII na Żoliborzu^{[3][6][19][25]}
• dom przy ul. Niegolewskiego 8 (1927–1928)^[3][26]
• budynek Sztabu Głównego Wojska Polskiego^[27]
• osiedle na Okęciu (1960)^[10]
• dom Matysiaków (1956)^[5]
• rozbudowa Domu pod Orłami (1948–1950)^[28]
• kościół w Troszynie (1956–1975)^[10]
• kościół w Sypniewie (1971–1974)^[5]
• kościół w Izabelinie^[3].

Była autorką prac teoretycznych, m.in. Zasady społeczne projektowania osiedli mieszkaniowych. Książka krótko po wydaniu w 1948 trafiła na indeks ksiąg zakazanych^[8]. Powstała w czasie II wojny światowej publikacja prezentowała projekty przeznaczone dla społeczeństwa opartego na zasadach liberalizmu, co kłóciło się z homogeniczną wizją komunistycznej Polski. Niemniej pomysły Brukalskiej opisane w książce były realizowane po wojnie. W 1948 na terenie Kolonii XIII WSM powstał dom dla samotnych^[3][8]. W 2017 książkę wznowiło Centrum Architektury^[3].

Odznaczenia

• Krzyż Niepodległości
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (1969)
• Medal 30-lecia Polski Ludowej (1974)^[2]

Upamiętnienie

W 2011 Stowarzyszenie Żoliborzan ufundowało Nagrodę im. Barbary i Stanisława Brukalskich dla najlepszej inwestycji budowlanej Żoliborza^[5][29].

Przypisy

Bibliografia

• Marta Leśniakowska, Architektki, Warszawa 2016;
• Encyklopedia Warszawy, praca zbiorowa, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1975;
• Lidia Pańków, Architektka życia. Barbara Brukalska, [w:] Julia Pańków, Lidia Pańków, Kreatorki. Kobiety, które zmieniły polski styl życia. Historia 10 niezwykłych Polek, wyd. 1, Warszawa 2018, s. 8–72.