Archaik
PreꞒ Ꞓ O S D C P T J K Pg N Q | |||
Tabela stratygraficzna | |||
|
Archaik (ang. Archean, od gr. arche ‛na przedzie’), archeozoik (z gr. dzoe ‛życie’), azoik (z gr. ‛bez życia’)
- w sensie geochronologicznym: najstarszy eon w dziejach Ziemi, trwający ok. półtora miliarda lat (od 4,0 do 2,5 mld lat temu). Archaik dzieli się na cztery ery: eoarchaik, paleoarchaik, mezoarchaik i neoarchaik.
- w sensie chronostratygraficznym: najniższy eonotem, niższy od proterozoiku. Archaik dzieli się na cztery eratemy: eoarchaik, paleoarchaik, mezoarchaik i neoarchaik.
Pierwsze 600 milionów lat dziejów Ziemi zaliczane jest do hadeiku, jednak jest to jednostka nieformalna.
Geologia
Archaik stanowi najstarszy etap dziejów litosfery. Bardzo często jest łączony z proterozoikiem i określany wspólną nazwą prekambru. Temperatura powierzchni we wczesnym archaiku wynosiła mniej niż 100 °C. Stygnąca lawa utworzyła cienką, pękającą skorupę, powstały pierwsze skały magmowe i metamorficzne, a później skały osadowe. Atmosfera składała się głównie z wodoru, metanu, amoniaku i pary wodnej. Trwały nieustanne procesy górotwórcze i wybuchy wulkanów. Skały archaiczne występują w najstarszych fragmentach skorupy kontynentalnej – tarczach. Rozpoznano w nich ślady deformacji – orogenez: saamijskiej, białomorskiej, kenorańskiej, a na pograniczu z proterozoikiem – algomijskiej. Następowały wtedy wielkie intruzje skał magmowych.
Gęsta atmosfera, w skład której mogły wchodzić również takie związki jak: cyjanowodór, siarkowodór, dwutlenek i tlenek węgla, nie przepuszczała promieni słonecznych. Panowało przy tym olbrzymie ciśnienie rzędu 300–400 MPa[potrzebny przypis]. (Dla porównania obecnie ciśnienie atmosferyczne wynosi ok. 0,10 MPa.) Skały, niepokryte roślinnością, ulegały szybkiej erozji. Liczne wyładowania atmosferyczne i erupcje wulkaniczne były jedynymi źródłami światła na Ziemi[potrzebny przypis].
W archaiku powstało życie na Ziemi. Pojawiły się archeany (archeobakterie) i bakterie (w tym sinice).
Zobacz też
Zobacz galerię związaną z tematem: Archaik |
Zobacz hasło archaik w Wikisłowniku |
Linki zewnętrzne
- Tabela stratygraficzna opublikowana przez International Commission on Stratigraphy (2013)
- p
- d
- e
- kategoria
- wikiprojekt
Geochronologia |
|
---|---|
Wymarłe zwierzęta | |
Rośliny kopalne | |
Pojęcia |
- p
- d
- e
| |
Hadeik (4,567 – 4,0 mld lat temu) | |
---|---|
Archaik (4,0 – 2,5 mld lat temu) |
|
Proterozoik (2,5 mld lat temu – 538,8 mln lat temu) |
|
- Poziomo zaznaczono ery; W lewych kolumnach znajdują się okresy; prawa kolumna: pogrubionym tekstem zaznaczone są epoki; zwykłym tekstem zaznaczone są wieki
Kambr (538,8 – 485,4 mln lat temu) |
|
---|---|
Ordowik (485,4 – 443,8 mln lat temu) |
|
Sylur (443,8 – 419,2 mln lat temu) |
|
Dewon (419,2 – 358,9 mln lat temu) |
|
Karbon (358,9 – 298,9 mln lat temu) |
|
Perm (298,9 – 251,9 mln lat temu) |
|
Trias (251,9 – 201,3 mln lat temu) |
|
---|---|
Jura (201,4 – 145,0 mln lat temu) |
|
Kreda (145,0 – 66 mln lat temu) |
|
Paleogen (66 – 23,03 mln lat temu) |
|
---|---|
Neogen (23,03 – 2,58 mln lat temu) |
|
Czwartorzęd (2,58 mln lat temu – dziś) |
|
- Źródło: International Stratigraphic Chart, Międzynarodowa Komisja Stratygrafii, dostęp 22 maja 2023.
- PWN: 3870726
- Britannica: science/Late-Archean-Era
- Universalis: archeen
- БРЭ: 1832840
- ЕСУ: 44765
- Nacionālā enciklopēdija: 148383
- SNL: arkeikum
- VLE: archejus
- Catalana: 0005326
- DSDE: Arkæikum