Świadkowie Jehowy w województwie lubelskim
Świadkowie Jehowy w województwie lubelskim – wspólnota religijna Świadków Jehowy w województwie lubelskim. W wyniku Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań 2011 określono liczbę osób na terenie województwa deklarujących swoją przynależność religijną do Świadków Jehowy na 10 793[1]. Natomiast liczba głosicieli według opracowania GUS „Wyznania religijne w Polsce 2019–2021” w roku 2021 wynosiła 8122[2]. W lipcu 2024 roku na terenie województwa znajdowały się miejsca zebrań 84 zborów (w tym zbór angielskojęzyczny, zbór i grupa języka migowego, zbór i grupa rosyjskojęzyczna oraz grupa ukraińskojęzyczna)[3][a][b].
Historia
Początki
Lata 20. XX wieku
Działalność Świadków Jehowy na obecnym terenie województwa podjęto ok. roku 1920. Jej początek wiązał się z przyjazdem ze Stanów Zjednoczonych do Lublina Władysława Wójcika (1920 lub 1921) i Bronisława Blacharskiego (1921). W 1921 roku niewielkie grupy działały w Lublinie i Nałęczowie. 8 grudnia 1921 roku w Lublinie w sali Stowarzyszenia Wzajemnej Pomocy Kupcom przy ul. Królewskiej 15 wykład „Strzeżcie się fałszywych proroków” z udziałem 100 osób wygłosił pielgrzym ze Stanów Zjednoczonych – Józef Krett. Po jego zakończeniu Krett został przewieziony na komisariat policji, gdzie został przesłuchany[4].
5 kwietnia 1922 roku lubelska policja oceniła, że nic nie wskazuje na to, aby szerzyli oni komunistyczną propagandę[5]. 15 sierpnia 1922 roku funkcjonariusze policji skonfiskowali publikacje religijne w mieszkaniu Jana Skowronka w Bełżcu. Policja zaczęła nachodzić członków grupy Badaczy Pisma Świętego z Bełżca, po ich powrocie ze zgromadzenia w Warszawie[6].
W roku 1923 zorganizowany został lubelski zbór Badaczy Pisma Świętego. Na Pamiątce śmierci Jezusa Chrystusa były obecne 23 osoby[7], w 1924 w Lublinie – 52 oraz 22 osoby w Bełżcu[8]. W latach 1923–1927 zebrania religijne odbywały się w mieszkaniach prywatnych przy ul. Podwale, ul. Dolnej Panny Marii i ul. Lipowej.
W dniach 15–17 sierpnia 1924 roku w Sali Teatru Rusałka w Lublinie zorganizowano pierwszą konwencję, na którą przybyło około 200 osób, w tym ponad 100 delegatów z wielu zborów w Polsce. W wodach Bystrzycy Jan Kusina udzielał chrztu.
W 1925 roku zbór w Lublinie liczył 128 członków, w Maziłach – 19, a w Korchowie – 42 (zebrania odbywały się w mieszkaniu Wojciecha Szeligi)[9]. 3 maja 1925 roku miejscowy komendant policji zakazał zgromadzeń tamtego zboru[10]. 6 grudnia 1925 roku w Lublinie wykład wygłosił Kuźma. Nazajutrz na zebraniu u niejakiej Kubalskiej przy ul. Podwale 11 uchwalono, że zbór lubelski nadal pozostaje w strukturach Towarzystwa Strażnica (do nowo powstałej grupy przyłączyło się w późniejszych latach kilka osób)[11]. W roku 1926 na uroczystość Pamiątki śmierci Jezusa Chrystusa w Korchowie przybyło 70 osób[12]
Od roku 1927 w Lublinie przy ul. Zamojskiej w sali Spółdzielni Komisowo-Handlowej dla mieszkańców tego miasta organizowano otwarte wykłady biblijne połączone z dystrybucją literatury religijnej. W roku 1927 kolporterzy prowadzili działalność w Lublinie oraz w okolicach Krasnegostawu, gdzie powstała grupa wyznawców oraz w okolicach Łosieńca. Mówcy wygłaszający wykłady przyjeżdżali z Warszawy (m.in. Ludwik Kostkiewicz), Krakowa, Łodzi oraz Poznania. Zgromadzonym na wiejskich placach i skwerach z zaangażowaniem poświęcali dziennie nawet kilka godzin nauk biblijnych[5].
Lata 30. XX wieku
Na początku lat 30. XX wieku zbory Świadków Jehowy (przyjęcie nowej nazwy w 1931 roku[c]) istniały m.in. w następujących miastach i miejscowościach: Lublin, Biszcza, Terespol, Korchów Pierwszy i Rulikówka, a grupy w okolicach Biłgoraja, Hrubieszowa, Kraśnika i Zamościa.
W 1933 i 1934 roku konwencja odbyła się we wsi Rulikówka k. Sokala oraz w Teresinie, w 1937 roku w Dorohuczy i we wsi Borówek.
W roku 1938 w powiatach biłgorajskim, zamojskim, lubelskim, chełmskim i krasnostawskim, z małych grup wyznawców powstały zbory. Działalność w Zamościu koordynował Jan Chodara[13].
W 1939 roku konwencja z udziałem 60 osób odbyła się w Kostuninie w powiecie chełmskim[14]. W roku 1939 Józef Włodarczyk z Lubelszczyzny nabył i starannie zabezpieczył 12 000 broszur, książki, 1000 Biblii, 500 śpiewników oraz 250 płyt z nagranymi wykładami biblijnymi, co bardzo się przydało, gdy w okresie II wojny światowej nie było żadnych nowych dostaw tych publikacji.
Okres II wojny światowej
- KL Lublin
W czasie nazizmu wielu tutejszych wyznawców trafiło do więzień i hitlerowskich obozów koncentracyjnych za odmowę wyrzeczenia się swojej wiary. Dużą grupę wyznawców przewieziono z Lublin (KL) do Auschwitz[17]. Od stycznia 1943 roku, do KL Lublin trafiali wyznawcy z województwa lubelskiego oraz z Warszawy i Lwowa. Dotychczas zidentyfikowano imiennie 57 Świadków Jehowy (20 kobiet i 37 mężczyzn), zesłanych do KL Lublin, 27 z Polski, 16 z Niemiec oraz z Holandii. Także Świadkowie Jehowy pochodzący z Jugosławii, ZSRR, Austrii, Luksemburga i Węgier.
Dziewiętnastu z tego grona zatrudniono w filii KL Lublin – w przedsiębiorstwie DAW na ulicy Lipowej 7 (w tym do filii w Puławach). Z tej grupy trzech zginęło.
W przypadku zidentyfikowanych danych wiekowych, najmłodsza więźniarka miała 17 lat, najstarszy więzień miał 71 lat, Najliczebniejsza grupę wiekowa tworzyły osoby w przedziale 42–45 lat. 28 Świadków Jehowy trafiło do KL Lublin z obozów: Nuchenwald (14 osób), Dachau (7 osób), Sachsenhausen (5 osób) i Neuengamme (2 osoby) oraz z więzień m.in. Pawiaku i Lwowa. Deportowani zostali m.in. do obozów: Auschwitz (co najmniej 17 więźniów), Ravensbrück (20), Buchenwald (4) i Gross-Rosen (1)[18][19][20].
- Działalność poza obozem
Inni z powodu odmowy przyjęcia niemieckiej listy narodowościowej i zrzeczenia się wiary zostali przymusowo wydaleni z własnych domów, np. pewna rodzina z Gdyni do wsi Krzywowólka[21].
W czasie wojny podjęto na nowo działalność głoszenia od domu do domu. W okolice Białej Podlaskiej i Włodawy przybyli współwyznawcy z Kaszub i Wybrzeża, którzy podjęli działalność kaznodziejską od Białej Podlaskiej po Terespol i Włodawę[14].
Pod koniec wojny, gdy zbliżał się front wschodni, zmuszano ludzi do kopania rowów przeciwczołgowych. Ze względu na neutralność polityczną Świadkowie Jehowy odmawiali udziału w takich pracach. Skutkiem tego niektórzy z nich zostali publicznie rozstrzelani[21][22].
Okres powojenny, prześladowania
Lata 40. XX wieku
6 czerwca 1945 roku oddział Narodowych Sił Zbrojnych pod dowództwem mjr Mieczysława Pazderskiego ps. Szary, dokonał zbrodni we wsi Wierzchowiny. Zamordowano 194 osoby narodowości ukraińskiej, w tym 20 Świadków Jehowy[23][24][25][14] – według innych historyków przynajmniej szesnastu[26] lub około trzydziestu[27].
Po II wojnie światowej powstały nowe zbory. W latach 1945 i 1946 do zboru Teresin przyłączało się niekiedy po 15 do 20 osób w miesiącu, a w jednym przybyły aż 42 osoby.
9 i 10 czerwca 1946 roku we wsi Borówek na dwudniowe zgromadzenie przybyło około 1500 osób, a 260 osób zostało ochrzczonych[28]. W tym samym roku na terenie województwa utworzono obwody składające się z kilku zborów. Na terenie Zamościa i okolic był do obwód nr 22, którego nadzorcą był Władysław Przybysz[13].
1 marca 1946 roku 15-letnia Henryka Żur z okolic Chełma wybrała się ze współwyznawcą ze zboru do pobliskiej miejscowości, by odwiedzić zainteresowanych tą religią. Oboje wpadli w ręce członków NSZ. Mężczyzna został dotkliwie pobity. Dziewczynę przez kilka godzin straszliwie torturowano, zawleczono do pobliskiego lasu i zastrzelono. Została pochowana na cmentarzu w miejscowości Biskupice. Niecałe trzy tygodnie później, wieczorem 18 marca, 30-osobowa grupa wdarła się do domu Jana Ziemcowa. Napastnicy próbowali najpierw zmusić całą rodzinę do wyspowiadania się u miejscowego księdza katolickiego i przyniesienia od niego zaświadczenia. Potem zaczęli bić Ziemcowa pałkami, aż go zatłukli na śmierć, a później pobili do nieprzytomności resztę rodziny. 12 czerwca tego samego roku doszło do kolejnego zabójstwa, którego ofiarą padła rodzina Kądzieli, a potem banda ta przez 6 godzin znęcała się nad rodziną Kuleszów, by wymusić na nich zgodę na powrót do Kościoła katolickiego. Aleksandra Kuleszę zatłukli na śmierć.
W roku 1947 zliczono akty przemocy, których dopuszczono się na Świadkach Jehowy w celu nawrócenia ich na katolicyzm, okazało się, że ucierpiało z tego powodu około 4000 osób, a 60 z nich zamordowano. Narodowe Siły Zbrojne dokonały około 800 napadów na domy wyznawców[29].
W roku 1947 zbór w Teresinie liczył już 240 głosicieli, a zbór w pobliskim Alojzowie – 190.
W roku 1947 na terenie województwa lubelskiego działały 72 zbory[30][31]. Na terenie województwa lubelskiego w połowie 1947 roku działalność prowadziło około 3000 Świadków Jehowy[32].
W dniach od 26 do 28 września 1947 roku zgromadzenie pod hasłem „Chwalcie Jehowę wszystkie narody” z udziałem około 2000 osób odbyło się w Teresinie.
Niektórzy z członków zborów wyjechali na Ziemie Odzyskane. W 1947 roku do zboru w Lidzbarku Warmińskim przybyła grupa Świadków Jehowy z powiatu chełmskiego[33], później z Lubelszczyzny wyjechała rodzina do Pabianic[34].
Zgromadzenia obwodowe odbywały się w różnych miejscach województwa lubelskiego, m.in. w dniach 28–30 maja 1948 roku w Hrubieszowie (około 1000 obecnych)[35].
W 1948 roku ze względu na wzrost liczby zborów, powstały nowe obwody. Jednym z nich obwód składający się ze zborów w Zamościu i okolicach, którego nadzorcą był Antoni Mróz. 24 października zwrócił się z prośbą o zarejestrowanie zboru w Zamościu.
Od 2 do 4 lipca 1948 roku odbyło się kolejne zgromadzenie w Lublinie (ponad 2500 obecnych, 124 osoby zostały ochrzczone)[36][37]. Jak donosi Rocznik Świadków Jehowy 1994: „księża ogłosili w tym mieście, że Świadkowie Jehowy z całej Polski przybyli z zamiarem zniszczenia tam świątyń katolickich; wezwano zatem wiernych do obrony kościołów i miasta. Ciżba podburzonych fanatyków religijnych natarła na uczestników kongresu. Bezpieczeństwa ich bronili uzbrojeni milicjanci, którzy pakowali co agresywniejszych prowodyrów na ciężarówki, wywozili do 30 kilometrów za miasto, z dala od uczęszczanych szlaków komunikacyjnych, i puszczali wolno”[38][39].
Ten sam Rocznik donosi o innym zgromadzeniu w Alojzowie: „w maju [13-15] 1949 roku kazano przerwać program zgromadzenia obwodowego odbywającego się w okolicy Chełma. Odmowa doprowadziła do aresztowania braci odpowiedzialnych. W ostatnim dniu zjazdu uczestnicy znowu się zeszli, a pewien brat w zastępstwie aresztowanego wygłosił przemówienie okolicznościowe do chrztu; po południu na wykład publiczny przyszło około tysiąca osób. Milicjanci aresztowali kolejnych mówców, ale za każdym razem zabranego zastępował następny brat i kontynuował przemówienie. Wieczorem okazało się, że tego dnia przemawiało aż 27 braci!”[40].
Lata 50. XX wieku
Według szacunków Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa wiosną 1950 roku na terenie województwa działało 118 grup (zborów). Urząd Bezpieczeństwa oszacował też na 9900 liczbę głosicieli oraz osób zainteresowanych. W czerwcu 1950 roku według kolejnych szacunków WUB działały 102 grupy i co najmniej 6500 głosicieli[41].
19 czerwca 1950 roku w Hrubieszowie został aresztowany Antoni Derewecki, zastrzelono go w trakcie trzeciego dnia przesłuchań[42].
Masowych aresztowań dokonano w latach 1950–1955. W województwie lubelskim, poza główną akcją aresztowań z czerwca, 5 lipca 1950 roku przeprowadzono następną, podczas której dokonano kolejnych aresztowań. Według niepełnych danych na dzień 8 lipca 1950 roku liczba aresztowanych w województwie wynosiła 97 osób. Do 5 sierpnia liczba ta wzrosła do 110 osób, 54 osoby zostały zwolnione, a 56 pozostawało w areszcie. Na koniec roku 1950 spośród 97 aresztowanych, 15 zostało skazanych na bezwzględne kary pozbawienia wolności[43].
W latach 50. XX wieku Służba Bezpieczeństwa rozpoczęła prowadzenie spraw m.in. pod kryptonimami: „Zbieranina” (1954–1971; dotycząca prowadzenia działalności w Świdniku)[44], „Marynarz” (1955–1957; Jan Obirek)[45], „Dentysta” (1955–1962; dotyczącą prowadzenia działalności w Hrubieszowie)[46], „Babilon” (1959–1972; dotycząca prowadzenia działalności w Opolu Lubelskim i innych miejscowościach)[47].
Za działalność religijną oraz za odmowę służby wojskowej, Świadkowie Jehowy byli skazywani na kary więzienia. W 1954 roku na terenie województwa lubelskiego odnotowano 40 przypadków odmowy służby wojskowej i 17 przypadków ukrywania się, za co ukarano 20 osób[48][32].
W 1955 roku Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Radzyniu nie wykazywało na swoim terenie ani jednego Świadka Jehowy, a w 1956 roku już około 50–70. W powiecie łukowskim działali głównie w Łukowie i Łapiguzie, a pojedyncze osoby w Niedźwiadce, Jedlance, Domaszewnicach, Dąbiu, Wilczyskach i Łazach. W powiecie opolsko-lubelskim było co najmniej 50 Świadków Jehowy. W powiecie puławskim grupy działały w Nałęczowie, Strzelcach, Woli Przybysławskiej, Bochotnicy, Borysowie, Bałtowie, Żerdzi i Osinach. W połowie 1955 roku liczba Świadków Jehowy w województwie lubelskim wynosiła około 6500. Najwięcej w powiatach krasnostawskim, hrubieszowskim (około 200) i w Lublinie. W powiecie kraśnickim, liczba Świadków Jehowy wynosiła około 130, a w powiecie chełmskim około 1300 osób. Notowano stały wzrost liczebny w okolicach Chełma w miejscowościach: Zagroda, Depułtycze, Bukowa Mała, Bukowa Wielka, Wierzbica. W powiecie włodawskim, działało 121 Świadków Jehowy, którzy mieszkali w 15 wsiach. W powiecie kraśnickim zamieszkiwali miejscowości Księżomierz, Rachów, Annopol, Trzydnik Duży-Kolonia, Trzydnik Duży, Suchodoły, Liśnik, Wólka Batorska i Olbięcin. W Lublinie działało około 250 głosicieli, należących do 7 zborów, a w powiecie lubelskim ich liczbę szacowano na 500–1200 osób. Intensywną działalność prowadzili na terenie powiatu biłgorajskiego i hrubieszowskiego oraz w miejscowościach Horodło, Dubienka, Białopole i Charz, gdzie powstał 60-osobowy chór[32].
Lata 60. XX wieku
Według informacji Wydziału ds. Wyznań stwierdzono, że zebrania członków tej grupy wyznaniowej odbywały się przeważnie wieczorami. W 1960 roku Świdniku działalność religijną prowadziło około 200 Świadków Jehowy. Władze tego miasta postanowiły karać administracyjnie za nielegalne zgromadzenia organizatorów zebrań i właścicieli mieszkań, w których się one odbywały. Świadkowie Jehowy mieli być pod stałą kontrolą MO. Wydział ds. Wyznań w porozumieniu z Komitetem Zakładowym PZPR przy WSK postanowił, że należy dokonać analizy kadr w zakładzie i członków grupy traktować jako „niepewny element”. W niektórych przypadkach najbardziej aktywni kaznodzieje mieli być zwalniani z pracy w WSK[49].
W roku 1960 liczba Świadków Jehowy w powiecie hrubieszowskim wynosiła 100, a głównymi ośrodkami ich aktywności były wsie Ślipcze i Ornatowice-Kolonia. W powiecie bełżyckim 30 głosicieli działało głównie we wsiach Palikije, Skrzyniec, Krężnica Okrągła, Wierzchowiska Dolne, Jeżów i Adelin. W powiecie bialskopodlaskim 53 głosicieli mieszkało w miejscowościach: Kodeń, Zabłocie, Krzywowólka, Dąbrowica Duża, Bokinka Królewska, Międzyleś, Nowosiółki, Jabłeczna, Dobratycze, Błotków Duży, Terespol i Jakówki. W powiecie janowskim działalność kaznodziejską prowadziło około 20 rodzin w miejscowościach Momoty, Godziszów i Otrocz. W powiecie zamojskim 80 członków mieszkało w miejscowościach Bodaczów, Sitno, Kalinówka i Trzepieciny. Powiat chełmski zamieszkiwało najwięcej Świadków Jehowy w województwie lubelskim, głównie w miejscowościach Teresin, Alojzów, Kukawka, Koczów, Pobołowice, Stare Chojno, Chojno Nowe, Lipówki i Siedliszcze. W powiecie włodawskim mieszkali w miejscowościach: Wola Uhruska, Macoszyn, Włodawa, Bruss, Wołoskowola, Wytyczno, Urszulin i Wyryki, a w powiecie bychawskim mieszkali w miejscowościach: Kosarzew, Chmiel, Bychawka[32].
Do aresztowań doszło również 8 maja 1961 roku w Lublinie – aresztowano dziewięciu członków wyznania, w tym nadzorców podróżujących i odpowiedzialnych za druk oraz transport publikacji Świadków Jehowy. W następnym dniu aresztowano dwie kolejne osoby[50]. Kolejnych wyznawców drukujących literaturę aresztowano w grudniu 1960 roku w Jaszczowie[51].
W latach 60. XX wieku Służba Bezpieczeństwa rozpoczęła prowadzenie spraw m.in. pod kryptonimami: „Jehowy” (1962–1969), „Janusz” (1965–1975; Janusz Nowak), „Stały” (1965–1975), „Meliniarz” (1962–1976)[52], „Odważny” (1963–1966) i „Fanatyk” (1964–1965); (dotyczące prowadzenia działalności w Krasnymstawie)[53][54], „Delfin” (1967–1974)[55], „Mechanik” (1968–1976)[56], „Uparty” (1968–1975; dotycząca prowadzenia działalności w Puławach)[57], „Turysta” (1969; dotycząca prowadzenia działalności w Biłgoraju)[58][59], „Fanatyk” (1969–1971; dotycząca prowadzenia działalności we Włodawie)[60], „Głosiciel” (1969–1973; dotycząca prowadzenia działalności w Bychawie)[61], „Działacz” (1969–1976)[62], „Skoczek” (1969–1983)[63].
Szczególnie od lat 60. XX wieku głosiciele w lecie zaczęli prowadzić grupową, wyjazdową działalność kaznodziejską na terenach, gdzie jest mniej wyznawców (wcześniejsze nazwy: grupy pionierskie ośrodki pionierski, obozy pionierskie)[b]. W czerwcu 1966 roku Świadkowie Jehowy – Agnieszka i Józef Sochowie – zostali odznaczeni medalami Sprawiedliwy wśród Narodów Świata. W maju 1943 roku pomogli ocalić życie osobom pochodzenia żydowskiego koło Lwowa[64].
W czasie zakazu działalności zgromadzenia (tzw. konwencje leśne) organizowano potajemnie.
Lata 70. XX wieku
W pierwszych latach tej dekady Służba Bezpieczeństwa zlikwidowała trzy drukarnie oraz inny sprzęt do produkcji literatury[65]. W latach 70. XX wieku rozpoczęła również prowadzenie spraw m.in. pod kryptonimami: „Sobek” (1972–1975) oraz „Kaznodzieja” (1972–1975); (dotyczące prowadzenia działalności w Chełmie)[66][67][66][68], „Nieznany” (1970–1971)[69], „Marian” (1971–1980; dotycząca prowadzenia działalności w Lublinie)[70], „Pelikan” (1971–1980)[71], „Sługa” (1972–1975) i „Powielacz” (1972–1975); dotyczące prowadzenia działalności w Rykach)[72][73], „Emisariusz” (1974; dotycząca kontaktów z osobami z Austrii, Jugosławii i Włoch)[74], „Kuźnica III” (1970–1973), „Kuźnica IV” (1970–1973) i „Kuźnica-6” (1974–1984); dotyczące drukowania publikacji na terenie woj. lubelskiego)[75][76], „Uparty” (1975–1976)[77], „Świadek” (1975–1976)[78] oraz rozpoczęło prowadzenie sprawy operacyjnej przeciwko Władysławowi Wojtasowi (1970–1973; „z uwagi na aktywną działalność w związku wyznaniowym Świadków Jehowy na terenie Lublina”)[79].
Pod koniec 1977 roku przedstawiciele Ciała Kierowniczego Świadków Jehowy oficjalnie spotkali się z niektórymi wyznawcami na terenie obecnego województwa lubelskiego[80].
Lata 80. XX wieku
W roku 1982 władze państwowe zezwoliły na zorganizowanie oficjalnych jednodniowych kongresów pod hasłem „Prawda o Królestwie”. Odbyły się one m.in. w Lublinie i Hali OSiR w Zamościu[13]. Kolejne kongresy odbyły się w Lublinie: (1983: „Jedność dzięki Królestwu; 1984: „Rozwój Królestwa”; 1986: „Pokój Boży”; 1987: „Zaufaj Jehowie”; 1988: „Sprawiedliwość Boża”).
W 1986 roku w Zamościu działały dwa zbory[13].
Odzyskanie rejestracji prawnej i rozwój działalności
Kongresy i zgromadzenia
Po odzyskaniu uznania prawnego w Polsce zgromadzenia zaczęto organizować w halach (m.in. w Lublinie, Chełmie, Zamościu i Puławach[81]) i na stadionach[82].
Kongresy regionalne odbywają się na stadionie Arena Lublin (2015–2019, 2023, 2024)[83].
W poprzednich latach kongresy odbywały się również w Hali Sportowo-Widowiskowej „Globus” w Lublinie (2017–2014), na Stadionie MOSiR Bystrzyca (Motoru Lublin) (do 2005) oraz na stadionie OSiR w Zamościu (1995–2014)[b].
Kongresy zorganizowano na Stadionie MOSiR Bystrzyca (Motoru Lublin): 26–29 lipca 1990 („Czysta mowa”); 12–14 lipca 1991 („Lud miłujący wolność”); 10–12 lipca 1992 („Nosiciele światła”); 29 lipca–1 sierpnia 1993 („Pouczani przez Boga”); 15–17 lipca 1994 („Bojaźń Boża”); 30 czerwca–2 lipca 1995 („Rozradowani chwalcy Boga”); 26–28 lipca 1996 („Posłańcy pokoju Bożego”), 4–6 lipca 1997 („Wiara w Słowo Boże”); 26–28 czerwca 1998 („Boża droga życia”); 30 lipca–1 sierpnia 1999 („Prorocze słowo Boże”); 30 czerwca–2 lipca 2000 („Wykonawcy słowa Bożego”); 6–8 lipca 2001 („Nauczyciele słowa Bożego”); 19–21 lipca 2002 („Gorliwi głosiciele Królestwa”); 25–27 lipca 2003 („Oddajcie chwałę Bogu”); 2–4 lipca 2004 („Chodź z Bogiem”); 8–10 lipca 2005 („Posłuszni Bogu)”. W Hali Sportowo-Widowiskowej „Globus” w Lublinie: 13–15 lipca 2007 („Naśladuj Chrystusa!”); 27–29 lipca 2008 („Kierowani duchem Bożym”); 24–26 lipca 2009 („Czuwajcie!”); 23–25 lipca 2010 („Trwaj przy Jehowie!”); 15–17 lipca 2011 („Niech przyjdzie Królestwo Boże!”); 20–22 lipca 2012 („Strzeż swego serca!”); 11–13 lipca 2014 („Szukajmy najpierw Królestwa Bożego!”). Na Arenie Lublin: 24–26 lipca 2015 („Naśladujmy Jezusa!”); 15–17 lipca 2016 („Lojalnie trwajmy przy Jehowie!”); 21–23 lipca 2017 („Nie poddawaj się!”); 10–12 sierpnia 2018 („Bądź odważny!”); 9–11 sierpnia 2019 („Miłość nigdy nie zawodzi!”); 7–9 lipca 2023 roku („Okazujcie cierpliwość!”)[84]; 28 czerwca–30 czerwca 2024 roku („Głośmy dobrą nowinę!”)[85][86].
W Zamościu kongresy odbywały na Stadionie OSiR w Zamościu: 28–30 lipca 1995 („Rozradowani chwalcy Boga”); 2–4 sierpnia 1996 („Posłańcy pokoju Bożego”); 25–27 lipca 1997 („Wiara w Słowo Boże”); 17–19 lipca 1998 („Boża droga życia”); 25–27 czerwca 1999 („Prorocze słowo Boże”); 14–16 lipca 2000 („Wykonawcy słowa Bożego”); 29 czerwca–1 lipca 2001 („Nauczyciele słowa Bożego”); 26–28 lipca 2002 („Gorliwi głosiciele Królestwa”); 27–29 czerwca 2003 („Oddajcie chwałę Bogu”); 9–11 lipca 2004 („Chodź z Bogiem”); 15–17 lipca 2005 („Posłuszni Bogu)”; 4–6 sierpnia 2006 („Wyzwolenie jest blisko!”); 29 czerwca–1 lipca 2007 („Naśladuj Chrystusa!”); 18–20 lipca 2008 („Kierowani duchem Bożym”); 16–19 lipca 2009 („Czuwajcie!”); 2–4 lipca 2010 („Trwaj przy Jehowie!”); 22–24 lipca 2011 („Niech przyjdzie Królestwo Boże!”); 29 czerwca–1 lipca 2012 („Strzeż swego serca!”); 12–14 lipca 2013 („Słowo Boże jest prawdą!”); 18–20 lipca 2014 („Szukajmy najpierw Królestwa Bożego!”); 10–12 lipca 2015 („Naśladujmy Jezusa!”).
Sale Królestwa
Szczególnie od lat 90. XX wieku zaczęły powstawać nowe Sale Królestwa (np. 1 października 2023 roku w Brodach Małych koło Szczebrzeszyna otwarto obiekt powstały w ciągu 3 miesięcy[87]; 10 marca 2024 roku w Żółkiewce otwarto nowy obiekt powstały w ciągu niecałych 80 dni[88]. W 2024 roku trwała budowa nowego obiektu w Hrubieszowie[89][90]).
Sala Zgromadzeń
24 września 2000 roku w Lublinie przy ul. Kmiecej 18 uroczyście oddano do użytku Salę Zgromadzeń. Korzystają z niej zbory z Lubelszczyzny oraz zbory z południowo-wschodniej części województwa mazowieckiego, z północnej części województwa podkarpackiego oraz północnej i wschodniej części województwa świętokrzyskiego[d][b][91]. Została wybudowana od podstaw przez wolontariuszy, posiada 1100 miejsc siedzących. W kompleksie znajduje się sala główna oraz dodatkowo Sala Królestwa (dla trzech zborów: Lublin–Błonie, Lublin–Warszawska i Lublin–Węglin[3][92]).
Pomoc dla potrzebujących
W 2010 roku zorganizowano pomoc głównie dla poszkodowanych przez powódź współwyznawców.
Od 24 lutego 2022 roku rozpoczęto organizowanie pomocy dla Świadków Jehowy z Ukrainy, uchodźców – ofiar inwazji Rosji (zorganizowano całodobowe dyżury na przejściach granicznych i dworcach, aby móc ich odebrać i zapewnić im bezpłatne zakwaterowanie i wyżywienie w mieszkaniach oraz w Salach Królestwa i w Sali Zgromadzeń w Lublinie)[93][94][95][96][97]. W tym celu na terenie województwa powołano jeden z 16 Komitetów Pomocy Doraźnej działających w Polsce, składający się z przeszkolonych wolontariuszy[98][99].
Wystawy i konferencje naukowe poświęcone represjom w trakcie II wojny światowej
Od 20 czerwca do 13 września 2026 roku w Lublin (KL) (Majdanek) prezentowana była wystawa pt. „Więzieni za wiarę – Świadkowie Jehowy a hitleryzm” poświęcona ich neutralności w okresie nazizmu[100][101].
W sierpniu 2010 roku Świadkowie Jehowy – Marianna i Józef Borzęccy z Piask Szlacheckich – zostali odznaczeni medalami Sprawiedliwy wśród Narodów Świata. Pomogli oni w ukrywaniu się Gitli Szarf i jej trzem córkom, oferując schronienie oraz fałszywe dokumenty[102][103][104].
Działalność kaznodziejska
W 2008 roku na terenie województwa działało 129 zborów[105]. W 2010 roku było 9022 głosicieli w 132 zborach oraz 78 Sal Królestwa[106].
W latach 2012–2022 nastąpiła reorganizacja zborów, wskutek czego zbory stały się większe i lepiej zorganizowane, lecz ich liczba zmniejszyła się.
W roku 2013 wdrożono program świadczenia publicznego na terenie wielkomiejskim w Lublinie oraz na terenie poszczególnych zborów z pomocą wózków z literaturą biblijną[b][107][108][109][110].
W 2015 roku było 8890 głosicieli w 95 zborach[111]. W roku 2018 liczba głosicieli wynosiła 8345 należących do 91 zborów[112]. W 2019 roku funkcjonowały 89 zbory, w których usługiwało 592 starszych zboru, w 2020 roku było 8178 głosicieli w 89 zborach i 589 starszych zboru[113]. W 2021 roku było 8122 głosicieli (z tego 1700[92]), należących do 89 zborów, w których usługiwało 597 starszych zboru[2].
Kursy
W marcu 2014 roku w Lublinie zakończyły się zajęcia trzeciej klasy Kursu Biblijnego dla Małżeństw[114][115], w marcu 2016 roku – 8. klasy, a 22 marca 2020 roku – 30. klasy Kursu dla Ewangelizatorów Królestwa.
Działalność wśród obcokrajowców, mniejszości etnicznych oraz w j. migowym i w ośrodkach penitencjarnych
Działalność prowadzona jest również wśród obcokrajowców. Oprócz języka polskiego i polskiego języka migowego[116], zebrania zborowe prowadzone są też w języku angielskim, ukraińskim i rosyjskim (do 2020 roku również w języku romani (Polska)[117] i tureckim, a do 2021 roku w języku chińskim).
Świadkowie Jehowy korzystają też z możliwości działalności wśród osadzonych w Strzeżonych Ośrodkach Dla Cudzoziemców[118].
Od 12 maja 1989 roku, kiedy to Świadkowie Jehowy w Polsce zostali oficjalnie zarejestrowani, specjalnie przygotowani kaznodzieje odwiedzają zakłady karne i areszty na terenie województwa (w Chełmie, Zamościu, Hrubieszowie, Krasnymstawie, Lublinie i we Włodawie), aby prowadzić tam działalność kaznodziejską[b][119].
Inne zdarzenia
W czerwcu 2002 roku Sąd Okręgowy w Zamościu przyznał Świadkowi Jehowy niesłusznie aresztowanemu i skazanego w latach 50. za przekonania religijne zadośćuczynienie i odszkodowanie[120].
W 2014 roku doszło do napadu na Świadków Jehowy w Chełmie. Atakujący groził im nożem i maczetą, za co został aresztowany oraz przedstawiono mu zarzut kierowania gróźb karalnych[121]. W 2016 roku w Kraśniku doszło do napaści na dwóch Świadków Jehowy. Sprawcy napaści najpierw zaatakowali głosicieli w trakcie pełnienia służby kaznodziejskiej od domu do domu, grożąc im jednocześnie spaleniem miejsca zebrań. Dziesięć dni później ci sami sprawcy zaatakowali Świadków Jehowy przy stojaku z literaturą, grożąc im przyłożonym do szyi skalpelem. Obaj zostali oskarżeni o stosowanie przemocy na tle religijnym i skazani sądownie[122][123][124].
Zbory
Poniższa lista obejmuje zbory zgromadzające się na terenie województwa[e][3], stan na dzień 11 sierpnia 2023:
- Na terenie miast na prawach powiatu[f]
- Biała Podlaska: 2 zbory: Południe (w tym grupa rosyjskojęzyczna), Północ
- Chełm: 9 zborów: Jagiellońska, Jedność, Litewska, Malowane, Południe, Północ, Rejowiecka, Słoneczne, Wschód[125]
- Lublin: 17 zborów: Angielski, Błonie, Bronowice, Choiny, Czechów, Ćmiłów, Kalinowczyzna, Krańcowa, Kunickiego, Nałkowskich, Nadbystrzycka, Migowy, Rosyjski (w tym grupa ukraińskojęzyczna), Śródmieście, Warszawska, Węglin, Zemborzycka
- Zamość: 4 zbory: Południe, Północ, Wschód, Zachód
- Na terenie powiatów
- powiat bialski: 2 zbory: Terespol, Wisznice
- powiat biłgorajski: 4 zbory: Biłgoraj–Centrum (w tym grupa języka migowego), Biłgoraj-Puszcza, Biszcza (Sala Królestwa: Harasiuki), Chmielek
- powiat chełmski: 6 zborów: Alojzów (Sala Królestwa: Wojsławice), Białopole (Sala Królestwa: Kicin), Chojno–Siedliszcze, Leśniowice, Łowcza, Wojsławice
- powiat hrubieszowski: 2 zbory: Hrubieszów-Wschód, Hrubieszów-Zachód[125]
- powiat janowski: 1 zbór: Janów Lubelski
- powiat krasnostawski: 7 zborów: Huta, Krasnystaw–Południe, Krasnystaw–Północ, Krasnystaw–Zachód[125], Rejowiec (Rejowiec Osada), Żółkiewka (Sala Królestwa: Huta)
- powiat kraśnicki: 3 zbory: Annopol, Kraśnik–Fabryczny, Kraśnik-Południe
- powiat lubartowski: 2 zbory: Lubartów[126], Michów (Sala Królestwa: Rudno)
- powiat lubelski: 4 zbory: Bychawa–Krzczonów (Sala Królestwa: Piotrków Drugi), Garbów, Niemce (Sala Królestwa: Wola Niemiecka), Piotrków
- powiat łęczyński: 4 zbory: Jaszczów (Sala Królestwa: Pełczyn), Łęczna–Południe, Łęczna–Północ, Podgłębokie
- powiat łukowski: 1 zbór: Łuków
- powiat opolski: 1 zbór: Opole Lubelskie
- powiat parczewski: 1 zbór: Parczew
- powiat puławski: 4 zbory: Nałęczów (Sala Królestwa: Strzelce), Puławy–Chemia, Puławy–Niwa, Puławy–Zachód
- powiat radzyński: 1 zbór: Radzyń Podlaski
- powiat rycki: 2 zbory: Dęblin, Ryki
- powiat świdnicki: 5 zborów: Świdnik–Północ, Świdnik–Wschód, Świdnik–Zachód, Pełczyn, Piaski
- powiat tomaszowski: 2 zbory: Tomaszów Lubelski–Wschód, Tomaszów Lubelski–Zachód[125]
- powiat włodawski: 2 zbory: Włodawa, Wola Uhruska
- powiat zamojski: 2 zbory: Latyczyn, Zwierzyniec (Sala Królestwa: Bodaczów)
Uwagi
- ↑ Obwody polskojęzyczne: Lublin–Południe (301), Lublin–Północ (302), Chełm (306), Zamość (307), Ostrowiec–Starachowice (część) (404), Radom–Puławy (część) (305), Rzeszów-Stalowa Wola (część) (303), Siedlce–Biała Podlaska (część) (215); polskiego języka migowego (część) [PL-Polski Migowy-01]; angielski (część) [EU English 11-A]; rosyjski (część) [EU-Russian-15-A]; ukraiński (część) [EU-Ukrainian-01-A].
- ↑ a b c d e f W związku z pandemią COVID-19 od 14 marca 2020 do 31 sierpnia 2022 roku działalność od domu do domu była zawieszona (prowadzona była listownie, telefonicznie, w formie elektronicznej, od 31 maja 2022 roku wznowiono publiczną działalność ewangelizacyjną). W związku z tym do 31 grudnia 2022 roku zawieszono wszelkie szkolenia i kursy (oprócz Kursu Służby Pionierskiej przeprowadzanego do końca 2022 roku w formie wideokonferencji). Od marca 2020 roku zebrania zborowe odbywały się wyłącznie w formie wideokonferencji, a od 1 kwietnia 2022 roku odbywają się ponownie w Sali Królestwa oraz w formie „hybrydowej” (wszyscy uczestnicy w Sali Królestwa i odbierający program transmitowany przez wideokonferencje mogą brać czynny udział w punktach i dyskusjach). Do 31 grudnia 2022 roku wstrzymano organizowanie kongresów regionalnych i zgromadzeń obwodowych z osobistym udziałem obecnych. Ich program został zamieszczony w oficjalnym serwisie internetowym jw.org. Do 31 maja 2022 roku wstrzymano również budowy i remonty Sal Królestwa.
- ↑ Największa grupa Badaczy Pisma Świętego, która pozostała związana z Towarzystwem Strażnica, 26 lipca 1931 roku przyjęła nazwę Świadkowie Jehowy.
- ↑ Z Sali Zgromadzeń w Lublinie korzystają obwody polskojęzyczne: Ostrowiec–Starachowice (304), Zamość (307), Lublin–Południe (301), Lublin–Północ (302), Rzeszów–Stalowa Wola (303), Siedlce–Biała Podlaska (215) (część), Chełm (306), Radom–Puławy (305).
- ↑ Według NSP 2011 największy odsetek mieszkańców deklarujących przynależność do Świadków Jehowy zanotowano w powiecie chełmskim (1,5% mieszkańców; największy odsetek w Polsce); w Chełmie oraz w powiatach krasnystawskim i świdnickim (powyżej 1%); w Lublinie i powiatach łęczyckim i włodawskim (0,75–0,99%); w powiatach biłgorajskim, puławskim, lubelskim i zamojskim (0,25–0,49%); a w pozostałych poniżej 0,24% (uwzględniono tylko deklaracje powyżej 300 osób w powiecie).
- ↑ W nazwach zborów na terenie miast na prawach powiatu pominięto pierwszy człon ich nazwy, którym jest nazwa miasta, na terenie którego zgromadza się dany zbór.
Przypisy
- ↑ GUS, Stan i struktura demograficzno-społeczna. Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań 2011 [online] .
- ↑ a b Główny UrządG.U. Statystyczny Główny UrządG.U., Wyznania religijne w Polsce 2019–2021 [online], stat.gov.pl, 22 grudnia 2022, s. 216-217 [dostęp 2022-12-23] .
- ↑ a b c d e Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2024-07-27] .
- ↑ WojewodaW. Lubelski WojewodaW., Lublin. Wykład publiczny. Stowarzyszenie Badaczy Pisma Świętego, Lublin, 21 grudnia 1921 .
- ↑ a b RemigiuszR. Kasprzycki RemigiuszR., „Naród bez broni”. Niechęć do służby wojskowej w II Rzeczypospolitej z przyczyn religijnych, „Kwartalnik Historyczny Rocznik”, Instytut Nauk o Bezpieczeństwie Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie, 2019 .
- ↑ Stowarzyszenie Badaczy PismaS.B.P. Świętego Stowarzyszenie Badaczy PismaS.B.P., Podanie do Ministerstwa Wyznań Religijnych, 1922 .
- ↑ C.T.C.T. Russell C.T.C.T., Memorial Report, „Strażnica i Zwiastun Obecności Chrystusa”, Towarzystwo Strażnica, 15 czerwca 1923, s. 218, 223 (ang.).
- ↑ C.T.C.T. Russell C.T.C.T., Memorial Report for 1924, „Strażnica i Zwiastun Obecności Chrystusa”, Towarzystwo Strażnica, 15 lipca 1924, s. 218 (ang.).
- ↑ Krótkie Sprawozdanie dla Ministerstwa Wyznań i Oświecenia Publicznego w Warszawie..., Warszawa, 18 lipca 1925 .
- ↑ Stowarzyszenie Badaczy Pisma Świętego. Zgromadzenie wS.B.P.Ś.Z. Bełżcu Stowarzyszenie Badaczy Pisma Świętego. Zgromadzenie wS.B.P.Ś.Z., Podanie do Ministerstwa Wyznań Religijnych, 15 lipca 1925 .
- ↑ Stowarzyszenie Badaczy Pisma Świętego. Zgromadzenie wS.B.P.Ś.Z. Lublinie Stowarzyszenie Badaczy Pisma Świętego. Zgromadzenie wS.B.P.Ś.Z., Do Ministerstwa Wyznań i Oświecenia Publicznego w Warszawie..., Warszawa, 30 grudnia 1925 .
- ↑ C.T.C.T. Russell C.T.C.T., Memorial Report, „Strażnica i Zwiastun Obecności Chrystusa”, Towarzystwo Strażnica, 1 września 1926, s. 270 (ang.).
- ↑ a b c d AndrzejA. Kedziora AndrzejA., Świadkowie Jehowy [online], zamosciopedia.pl, 1 stycznia 2013 [dostęp 2021-05-23] .
- ↑ a b c KrzysztofK. Biliński KrzysztofK., Hiobowie XX wieku, Wydawnictwo A Propos, 2012, s. 118–150, 159, 162–166, ISBN 978-83-63306-15-1 .
- ↑ Stolperstein Berlin [online] [dostęp 2014-09-17] (niem.).
- ↑ Bernhard Kell [online], geschichte-jz-ffm.de [dostęp 2023-01-11] (niem.).
- ↑ TeresaT. Wontor-Cichy TeresaT., Więzieni za wiarę: Świadkowie Jehowy w KL Auschwitz, Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau, 2003 .
- ↑ AleksandraA. Matelska AleksandraA., „...w miłości nie ma bojaźni” Nazistowskie prześladowania Świadków Jehowy w Polsce, Wrocław: Wydawnictwo A Propos, wyd. II, 2010, s. 76, 88–92, ISBN 978-83-61387-19-0 .
- ↑ AleksandraA. Boczek AleksandraA., Świadkowie Jehowy w KL Lublin. Losy więźniów Majdanka, „Kształty”, luty 2008, s. 32–37 .
- ↑ Życie religijne w obozie koncentracyjnym na Majdanku. Niepisana zasada [online], majdanek.eu .
- ↑ a b AleksandraA. Matelska AleksandraA., „...w miłości nie ma bojaźni” Nazistowskie prześladowania Świadków Jehowy w Polsce, Wrocław: Wydawnictwo A Propos, wyd. II, 2010, s. 50, 174, ISBN 978-83-61387-19-0 .
- ↑ Persecution in Poland, „Przebudźcie się!”, 13 lutego 1946, s. 3 (ang.).
- ↑ GrzegorzG. Motyka GrzegorzG., Od rzezi wołyńskiej do akcji Wisła, 2011 .
- ↑ GrzegorzG. Motyka GrzegorzG., Wołyń ’43. Ludobójcza czystka – fakty, analogie, polityka historyczna, Kraków 2016, s. 118 .
- ↑ Poland Suffers in Papal Snares, „Przebudźcie się!”, 8 lipca 1947, s. 3 (ang.).
- ↑ MariuszM. Zajączkowski MariuszM., Wierzchowiny i NSZ. Uwagi krytyczne na marginesie książki Mariusza Bechty i Wojciecha J. Muszyńskiego: Przeciwko Pax Sovietica. Narodowe Zjednoczenie Wojskowe i struktury polityczne ruchu narodowego wobec reżimu komunistycznego 1944–1956, „Dzieje Najnowsze”, 4, L, 2018, s. 284, 285, ISSN 0419-8824 .
- ↑ PiotrP. Zychowicz PiotrP., Skazy na pancerzach, Poznań: Dom Wydawniczy Rebis Sp. z o.o., 2018, s. 65, ISBN 978-83-8062-289-0 .
- ↑ Rocznik Świadków Jehowy 1994 [online], s. 213 .
- ↑ Archiwum Akt Nowych, MAP, 705, mf. B-1724, Pismo Przewodniczącego Krajowej Centrali Wyznania Świadków Jehowy (Badaczy Pisma Świętego) w Polsce do Departamentu Wyznaniowego Ministerstwa Administracji Publicznej w Warszawie (Zestawienie wypadków wrogich wystąpień antywyznaniowych), Łódź, 18 lutego 1948 .
- ↑ KazimierzK. Urban KazimierzK., Mniejszości religijne w Polsce 1945–1991 (zarys statystyczny), Kraków 1994, s. 20 .
- ↑ WitoldW. Kaszewski WitoldW., Wierni Jehowie. Dzieje Świadków Jehowy w regionie łódzkim, 2011: Wydawnictwo A Propos, s. 87, ISBN 978-83-917339-8-1 .
- ↑ a b c d SławomirS. Mielnik SławomirS., Zrzeszenie Świadków Jehowy w województwie lubelskim w latach 1945–1964, [w:] Studia z Geografii Politycznej i Historycznej [online], 2020, s. 361–386 .
- ↑ GrzegorzG. Jasiński GrzegorzG., Wyznanie Świadków Jehowy na Warmii i Mazurach po II wojnie światowej (do 1950 roku), „Komunikaty Warmińsko-Mazurskie”, luty 2019, s. 243-284 .
- ↑ KrzysztofK. Biliński KrzysztofK., Hiobowie XX wieku, Wydawnictwo A Propos, 2012, s. 35, ISBN 978-83-63306-15-1 .
- ↑ KrzysztofK. Biliński KrzysztofK., Hiobowie XX wieku, Wrocław: Wydawnictwo A Propos, 2012, s. 170, ISBN 978-83-63306-15-1, OCLC 839256207 .
- ↑ WitoldW. Kaszewski WitoldW., Wierni Jehowie. Dzieje Świadków Jehowy w regionie łódzkim, Wydawnictwo A Propos, 2011, s. 85, ISBN 978-83-917339-8-1 .
- ↑ District Assemblies in Other Countries, „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, 1 grudnia 1948, s. 366 (ang.).
- ↑ Watchtower, Rocznik Świadków Jehowy 1994 [online], s. 219 .
- ↑ Jehovah’s witnesses in Poland Defeat Persecution, „Przebudźcie się!”, 22 grudnia 1948, s. 3 (ang.).
- ↑ Watchtower, Rocznik Świadków Jehowy 1994 [online], s. 221 .
- ↑ GrzegorzG. Jasiński GrzegorzG., Próba likwidacji wyznania Świadków Jehowy w Polsce w drugiej połowie 1950 roku. Zarys zagadnienia, Olsztyn: Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, 2020 .
- ↑ Keeping Integrity in Communist Poland, „Strażnica Zwiastująca Królestwo Jehowy”, 1 maja 1957, s. 260 (ang.).
- ↑ Instytut PamięciI.P. Narodowej Instytut PamięciI.P., Działalność Świadków Jehowy w 1952 r. Charakterystyka, sierpień 1952, Warszawa: IPN, 1952, s. 110–170 .
- ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Lublinie 1983–1990; IPN Lu 014/452 t. 2 [online], ipn.gov.pl .
- ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Lublinie 1983–1990; IPN Lu 019/605 [online], ipn.gov.pl .
- ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Lublinie 1983–1990; IPN Lu 0017/376 t. 2 [online], ipn.gov.pl .
- ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Lublinie 1983–1990; IPN Lu 018/22 [online], ipn.gov.pl .
- ↑ Przeżyłem próby wiary w Polsce, „Przebudźcie się!”, 8 listopada 2000, s. 19–21 .
- ↑ EdytaE. Krężołek EdytaE., Życie codzienne w PRL. Zarys problematyki na przykładzie Świdnika, Instytut Historii PAN, OBEP IPN Kraków, Delegatura w Kielcach Instytut Pamięci Narodowej, s. 85, 86 .
- ↑ IPN, Notatka operacyjna Wydz. III KW MO w Lublinie, 11 maja 1961 .
- ↑ IPN, Notatka operacyjna Wydz. IV KW MO w Lublinie, 5 maja 1970 .
- ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Lublinie 1983–1990; IPN Lu 023/21 t. 1 [online], ipn.gov.pl .
- ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Lublinie 1983–1990; IPN Lu 07/31 [online], ipn.gov.pl .
- ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Lublinie 1983–1990; IPN Lu 07/9 [online], ipn.gov.pl .
- ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Lublinie 1983–1990; IPN Lu 019/1007 [online], ipn.gov.pl .
- ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Lublinie 1983–1990; IPN Lu 020/361 [online], ipn.gov.pl .
- ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Lublinie 1983–1990; IPN Lu 020/318 [online], ipn.gov.pl .
- ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Lublinie 1983–1990 [online], ipn.gov.pl .
- ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Krakowie 1983–1990; IPN Kr 010/10640 [online], ipn.gov.pl .
- ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Lublinie 1983–1990; IPN Lu 014/452 t. 2 [online], ipn.gov.pl .
- ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Lublinie 1983–1990; IPN Lu 023/37 [online], ipn.gov.pl .
- ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Lublinie 1983–1990; IPN Lu 020/362 [online], ipn.gov.pl .
- ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Lublinie 1983–1990; IPN Lu 020/612 [online], ipn.gov.pl .
- ↑ Socha FAMILY, „Righteous Among the Nations Honored by Yad Vashem” (ang.).
- ↑ MarcinM. Krzysztofik MarcinM., Protokół z narady pracowników Wydziału IV Komendy Wojewódzkiej Milicji Obywatelskiej w Lublinie z 3 lipca 1972 roku, „Pamięć i Sprawiedliwość”, 2010, s. 508 .
- ↑ a b IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Lublinie 1983–1990; IPN Lu 014/763 t. 1 [online], ipn.gov.pl .
- ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Lublinie 1983–1990; IPN Lu 020/133 [online], ipn.gov.pl .
- ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Lublinie 1983–1990; IPN Lu 020/141 [online], ipn.gov.pl .
- ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Lublinie 1983–1990; IPN Lu 019/295 t. 1 [online], ipn.gov.pl .
- ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Lublinie 1983–1990; IPN Lu 020/545 [online], ipn.gov.pl .
- ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Lublinie 1983–1990; IPN Lu 020/533 [online], ipn.gov.pl .
- ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Lublinie 1983–1990; IPN Lu 020/315 [online], ipn.gov.pl .
- ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Lublinie 1983–1990; IPN Lu 020/316 [online], ipn.gov.pl .
- ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Lublinie 1983–1990; IPN Lu 00103/96 t. 1 [online], ipn.gov.pl .
- ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Lublinie 1983–1990; IPN Lu 023/32 t. 1 [online], ipn.gov.pl .
- ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Lublinie 1983–1990; IPN Lu 020/670 [online], ipn.gov.pl .
- ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Lublinie 1983–1990; IPN Lu 019/295 t. 2 [online], ipn.gov.pl .
- ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Lublinie 1983–1990; IPN Lu 023/178 t. 1 [online], ipn.gov.pl .
- ↑ IPN, Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Krakowie 1983–1990; IPN Kr 010/11145 t. 2 [online], ipn.gov.pl .
- ↑ Watchtower, Ciało Kierownicze dba o jedność – część 2 [online], jw.org, 2022 [dostęp 2022-09-20] .
- ↑ Zjazd Świadków Jehowy w Puławach, „Słowo Ludu (wyd. radomskie)”, 9 kwietnia 1992, s. 12 .
- ↑ Kongres Świadków Jehowy “Silni dzięki wierze”! Największe zgromadzenie on-line w Polsce. 2021 [online], tulublin.pl, 6 lipca 2021 .
- ↑ Świadkowie Jehowy zorganizują w Polsce 32 kongresy dla 125 tysięcy osób [online], meetingplanner.pl, 6 marca 2024 .
- ↑ 43 nowych świadków Jehowy. Na lubelskim stadionie odbył się wyjątkowy chrzest [online], eska.pl, 8 lipca 2023 .
- ↑ Chrzest świadków Jehowy na Arenie Lublin. Wiemy kiedy się odbędzie [online], lublin24.pl, 7 czerwca 2024 .
- ↑ Świadkowie Jehowy pod koniec czerwca zjadą się do Lublina. Organizują trzydniowy kongres na Arenie Lublin [online], spottedlublin.pl, 7 czerwca 2024 .
- ↑ Świadkowie Jehowy wybudowali nową Salę Królestwa w Brodach Małych k. Szczebrzeszyna [online], szczebrzeszyn.info, 2 października 2023 .
- ↑ Świadkowie Jehowy wybudowali nową Salę Królestwa. Dziś miało miejsce uroczyste otwarcie (zdjęcia) [online], lublin112.pl, 10 marca 2024 .
- ↑ PatrykP. Rudek PatrykP., Budowa budynku zboru Świadków Jehowy wraz ze zdjęciami poglądowymi [online], hrubieszow.info, 24 kwietnia 2024 [dostęp 2024-05-13] .
- ↑ Świadkowie Jehowy z Hrubieszowa blisko zakończenia budowy nowej Sali Królestwa [online], tulublin.pl, 10 lipca 2023 .
- ↑ Lublin: Zgromadzenia obwodowe [online], jw.org [dostęp 2022-12-25] .
- ↑ a b Świadkowie Jehowy w Lublinie wrócili na Salę Zgromadzeń [online], tulublin.pl, 22 marca 2023 .
- ↑ Chrześcijańska miłość w działaniu [online], roztocze.net, 2 marca 2022 [dostęp 2020-03-03] .
- ↑ Chrześcijańska miłość w działaniu, Świadkowie Jehowy pomagają współwyznawcom [online], tulublin.pl, 1 marca 2022 [dostęp 2020-03-02] .
- ↑ MichałM. Olszewski MichałM., Dziesiątki tysięcy uciekinierów próbują dostać się do Polski. Długa noc w Medyce, Przemyślu i Krościenku [online], rzeszow.wyborcza.pl, 26 lutego 2022 [dostęp 2020-03-02] .
- ↑ David LópezD.L. Frías David LópezD.L., El miedo acelera la huida de ucranianos: “Ya sólo hay 2 kilómetros de cola en la frontera” [online], elperiodico.com.es, 4 marca 2022 [dostęp 2020-03-06] (hiszp.).
- ↑ By GiovanniB.G. Convertini By GiovanniB.G., I Testimoni di Geova soccorrono i loro compagni di fede dell’Ucraina [online], periodicodaily.com, 4 marca 2022 [dostęp 2022-03-06] (wł.).
- ↑ Akcja pomocy dla braci z Ukrainy — miłość pokonuje przeciwności [online], jw.org, 2 stycznia 2023 [dostęp 2023-01-02] .
- ↑ Bracia z Ukrainy odczuwają troskę Jehowy [online], jw.org, 2 stycznia 2023 [dostęp 2023-01-02] .
- ↑ AleksandraA. Matelska AleksandraA., „...w miłości nie ma bojaźni”. Nazistowskie prześladowania Świadków Jehowy w Polsce, Wrocław: Wydawnictwo A Propos, wyd. II, 2010, s. 28, ISBN 978-83-61387-19-0 .
- ↑ Na Majdanku o świadkach Jehowy [online], dziennikwschodni.pl, 20 czerwca 2006 .
- ↑ 13 kolejnych Polaków wśród Sprawiedliwych wśród Narodów Świata [online], gazetaprawna.pl, 24 marca 2011 .
- ↑ Borzecki FAMILY, „Righteous Among the Nations Honored by Yad Vashem” (ang.).
- ↑ Borzecka Marianna, „Righteous Among the Nations Honored by Yad Vashem” (ang.).
- ↑ Główny UrządG.U. Statystyczny Główny UrządG.U., Wyznania religijne oraz stowarzyszenia narodowościowe i etniczne w Polsce 2006–2008 [online], stat.gov.pl, 2009, s. 127-128 [dostęp 2022-12-24] .
- ↑ Główny UrządG.U. Statystyczny Główny UrządG.U., Wyznania religijne oraz stowarzyszenia narodowościowe i etniczne w Polsce 2009–2011 [online], stat.gov.pl, 2013, s. 131-132 [dostęp 2022-12-24] .
- ↑ Świadkowie Jehowy w Zamościu wznawiają publiczną działalność [online], roztocze.net, 22 czerwca 2022 .
- ↑ Świadkowie Jehowy w Lublinie wznawiają publiczną działalność [online], tulublin.pl, 22 czerwca 2022 .
- ↑ Świadkowie Jehowy wznawiają publiczną działalność. Będzie można ich znowu spotkać na ulicach Lublina [online], spottedlublin.pl, 22 czerwca 2022 .
- ↑ Świadkowie Jehowy w Lublinie wznawiają publiczną działalność [online], lubartow24.pl, 22 czerwca 2022 .
- ↑ Główny UrządG.U. Statystyczny Główny UrządG.U., Wyznania religijne w Polsce 2012–2014 [online], stat.gov.pl, 2016, s. 131-132 [dostęp 2022-12-24] .
- ↑ Główny UrządG.U. Statystyczny Główny UrządG.U., Wyznania religijne w Polsce 2015–2018 [online], 28 lutego 2020, s. 234–236 .
- ↑ Urząd Statystyczny wU.S. Lublinie Urząd Statystyczny wU.S., Rocznik Statystyczny Województwa Lubelskiego 2021 [online], lublin.stat.gov.pl, 2021 [dostęp 2022-12-25] .
- ↑ Ogłoszenia, „Nasza Służba Królestwa”, luty 2014, s. 4 .
- ↑ „Nasza Służba Królestwa”, sierpień 2014, s. 4 .
- ↑ Po raz pierwszy w historii! Cały Nowy Testament dostępny w polskim języku migowym [online], lubartow24.pl, 28 czerwca 2022 [dostęp 2022-06-29] .
- ↑ Watchtower, Sprawozdanie z Polski i Ukrainy [online], jw.org, 18 grudnia 2018 [dostęp 2018-01-10] .
- ↑ Ministerstwo Spraw Wewnętrznych. DepartamentM.S.W.D. Kontroli Ministerstwo Spraw Wewnętrznych. DepartamentM.S.W.D., Skarg iS. Wniosków Skarg iS., Informacja o stanie realizacji praw osób osadzonych w Strzeżonych Ośrodkach Dla Cudzoziemców Prowadzonych przez Straż Graniczną, archiwum.mswia.gov.pl, Warszawa, styczeń 2013, s. 24 .
- ↑ Funkcjonowanie duszpasterstw więziennych wyrazem równouprawnienia kościołów i związków wyznaniowych w Polsce [online], salon24.pl, 18 marca 2016 [dostęp 2023-12-04] .
- ↑ Zadośćuczynienie dla świadka Jehowy [online], archiwum.rp.pl, 29 czerwca 2002 [dostęp 2022-12-17] .
- ↑ KatarzynaK. Sobczuk KatarzynaK., Napad w Chełmie: Z nożem i maczetą zaatakował Świadków Jehowy [online], kurierlubelski.pl, 2 kwietnia 2014 [dostęp 2017-04-03] .
- ↑ JacekJ. Szydłowski JacekJ., Świadkowie Jehowy zaatakowani za... szerzenie islamu. Mężczyzna miał grozić skalpelem [online], dziennikwschodni.pl, 5 czerwca 2016 [dostęp 2017-04-03] .
- ↑ JacekJ. Szydłowski JacekJ., Napadli świadków Jehowy „w ramach walki z islamem”. Jeden przyłożył skalpel do twarzy [online], dziennikwschodni.pl, 20 stycznia 2017 [dostęp 2017-04-03] .
- ↑ Dwóch kraśniczan z wyrokami za atak na świadków Jehowy [online], krasnik.naszemiasto.pl, 24 lutego 2017 [dostęp 2017-04-03] .
- ↑ a b c d Świadkowie Jehowy zapraszają na obchody Pamiątki śmierci Jezusa Chrystusa [online], roztocze.net.pl, 13 kwietnia 2022 [dostęp 2022-04-14] .
- ↑ Świadkowie Jehowy zapraszają na obchody Pamiątki śmierci Jezusa Chrystusa [online], lubartow24.pl, 11 kwietnia 2022 [dostęp 2022-04-11] .
Zobacz multimedia związane z tematem: Świadkowie Jehowy w województwie lubelskim |