Azoresko poni

Azoreetako ponia
Zaldi arraza
Espeziea	Equus ferus caballus
Jatorria	Azoreak ( Portugal
Egoera FAOren arabera	critical (en)

Azoresko ponia, (portugaleraz: "ponei da Terceira", edo "garrano da Ilha Terceira"), nahiz eta Portugaleko ipar aldeko garrano zaldiarekin zer ikusirik zuzena ez izan, Azores uhartediko bertako zaldi arraza bat da^[1]. Antzineko arraza izanik, bere jatorria bertako Terceira uhartean dago. Bere tamainagatik zein beste ezaugarriengatik arraza hau ponien sailkapen taldean sartzen da^[2].

Azoresko poniak egoera erdi-basatian aurkitu daitezke uharte hauetan. Nekazaritzako lanetarako erabiliak izan dira ere. Zezenketarako zalditzat zein zela zalditzat ere erabiliak izan dira alde berean.

Arraza bitxia da, eta bere jatorria ez dago argi. Kontutan hartu behar da kolonizatzaile portugaldarrak bertara heldu baino lehen irletan ez zegoela zaldirik.

Duela zenbait urtek adituek uste zuten Lusitano zaldiarekin zer ikusirik zuenik. Beste batzuek berriz arabiar zaldiaren zein berberiar zaldiaren eragina aipatzen zuten, Alter Do Chaoko zaldiaren zein Lusitaniar zaldiaren eragina baztertu gabe. Azken ikerketa genetikoek ordea bai lotzen udte arraza lusitano zaldia zein Iberiar Penintsulako beste hainbat zaldi arrazekin, Hego Ameriketako hainbat arrazen eragina baztertu gabe.

Aipatu izan da Azoresko ponia ez dela benetako ponia, zaldi txikia baizik. Ponien hainbat ezaugarri ez dauka, eta bai berriz zaldiarenak. Uhartediko baldintza ekologikoek moldatuko zuten beraz bere tamaina txikia^[3]. Sable uharteko poniaren antzeko kasua litzateke beraz. Edozein modua hainbat hazleek mundu guztian zehar baztertzen dute poni izendapena berain arrazentzat zaldi tamainako arrazak baina "maila" gutxiago dutelakoan.

Ohiko kolorea gorritza da, hanka eta zurda ilunagoak izanik. Hainbat abere tamaina txikiko lusitano zaldiekin nahastu daitezke.

Arrazaren historia

Antzineko arraza bat da, baina ofizialki 2014ko urtarrilaren 27an onartua izan zen. Portugaleko antzinako eta bertako 4 zaldi arrazetako bat da^[4].

Azken urtetan hainbat ikerketa genetiko zein morfologikoak egin dira arraza finkatzeko^[5]. Euren ondorioz jakin izan ahal da Azoretako poniek zer ikusirik handia dutela lusitano zaldi zein Iberiar Penintsulako beste zenbait zaldi arrazekin^[6].

Zaldi hauek paper garrantzitsua izan zuten irlaren kolonizazio garaian ^[7].

Arraza, kolonoek ekarritako zaldietatik moldatzen joan da belaunaldiz belaunaldi Uhartediko ingurumen baldintzetara. aurreneko abereak XV. mendean sartu zituzten uhartean^[8].

Arrazari buruzko erregistro idatzirik eskas dago.

Azken hamarkadetan egindako analisi molekularrek erakutsi dutenez, hurbileneko senide genetikoak ez dira soilik Iberiar Penintsulako arrazak, Hego Ameriketako arrazak ere badira. Puerto Ricoko urrats liraineko zaldia eta Venezuelako kreole zaldia. Horrek iradokitzen du arraza uhartediko kolonizazio garaietan ekarritako aberengatik sortu zela. Terceirako biztanleek hautatu dituzte etengabe animalia horiek, txikienak eta gogorrenak leheneztuz. Uharteak isolatuta zeudelako eta bertan irauteko zaldi erresilienteak behar zirelako garatu zen arraza^[9].

Arrazaren eugarriak

• Gorputza: trinkoa. Altuera soin gurutzera 120 eta 145 cm artean.
• Izaera: Azoresko ponia ezaguna da azkarra, adimentsua, ausarta, gogorra, landatarra eta oso otzana delako. Erraz maneiatzen dira.
• Kolorea: Gehienak marroi kolorekoak dira, baina beste zenbait kolore ere agertzen dira^[10]. Beltza, arre eta grisa.

Arrazaren erabilerak

Terceira uharteko poniak nekazaritza lanetarako zein trakziorako erabili ohi ziren. Ekarpen handia egin zuten uhartearen kolonizaziorako. Gauzak aldatu omen dira eta gaur egun zaldi kiroletan, bereziki haur eta gazteen hipikarako eta prestakuntzan erabiltzen dira batez ere. Besteak beste euren moldagarritasunagatik eta jauzi egiteko trebeziagatik. Edozein moduan zaldi gehienak erdi libre bizi dira.

Arrazaren egoera

Arrazaren abereen kopurua oso murritza dela eta, Azoresko ponia desagertzeko egora larrian dago.

2019tik aurrera, arrazaren liburu genealogikoak odol garbiko 36 ar eta 53 eme erregistratu ziren, 6 aberezale ezberdinen eskuetan. Artur da Câmara Machado irakasleak arrazaren purutasun genetikoa kontserbatzeko eta mantentzeko egindako ahaleginek arrazarako erabilera berriak, bereziki hipikarekin loturik, garatu dira.

Arrazaren iraupena bultzateko, arrazaren lagunen elkartea sortu zuten, "Associação de Criadores e Amigos do Pónei da Terceira" izenarekin.^[11].

Euren helburuak halaxe definitzen dituzte:

Erreferentziak

Kanpo estekak

• (Ingelesez) Arrazari burizko artikulua "The equinest" entziklopedian. Arrazari buruzko artikuloa

• i
• e
• a

Munduko poni arrazak

Euskal Herriko
arrazak

Ordunteko behor • Nafar behoka • Pottoka • Montxino zaldi

Europako
arrazak

Albania: Albaniako poni • Alemania: Alemaniako shetland poni • Aegidienberger • Arenberg poni • Dülmen poni • Alemaniar zela poni • Belgika: Belgiar zela poni • Heck zaldi • Lehmkuhlener Poni • Lewitz poni • Liebenthaler poni • Poni appaloosa europar • Senner poni • Asturias: Asturkoi • Austria: Haflinger • Arabiar-Haflinger • Bielorrusia: Polesskaya • Bosnia-Herzegovina: Bosniako poni • Posavina zaldia • Bulgaria: Rodopeko poni • Sarakatsaniar poni • Danimarka: Daniar kirol poni • Errumania: Bukovina zaldi • Danubioren deltako poni • Errumaniar poni • Hutsul poni • Errusia: Baxkir poni • Bouriate poni • Minoussinskdar zaldi • Panje poni • Tavda zaldi • Txilkov zaldi • Tuvar zaldi • Vyatka zaldia • Eskozia: Eriskay poni • Highland poni • Rumdar poni • Shetland poni • Eslovenia: Posavina zaldia • Espainia: · Errekaortuetako zaldi • Galiziako poni • Garrano zaldi • Mallorcako zaldi • Montxino zaldi • Ordunteko behor • Serrano zaldi • Estonia: Estoniar zaldi • Saaremaa poni • Faroeak: Faroeetako poni • Frantzia: Bidet zaldi • Bidet bretoi • Frantziar zela poni • Camargako zaldi • Landetako poni • Markesaketako zaldi • Merensgo zaldi • Mikeluneko zaldi • Morvandar zaldi • Gales: Britaniar orbaindun poni • Britaniar zela poni • Carneddau poni • Galestar poni • Galestar poni eta cob • Galestar cob • Galestar zela poni • Mendiko galestar poni • Georgia: Tushetiar zaldi • Grezia: Aénos • Arravani • Axios zaldi • Messara zaldi • Midilli poni • Peneiako poni • Pindoko poni • Rodasko poni • Rodopeko poni • Skyros poni • Tesaliako zaldi• Herbehereak: Holandar zela poni • Ingalaterra: Britaniar orbaindun poni • Britaniar Shetland Poni • Britaniar zela poni • Dales poni • Dartmoor poni • Exmoor poni • Fell poni • Hackney ponia • Lundy uharteko poni • New Forest poni • Polo poni • Welara • Irlanda: Connemarako poni • Kerry Bog poni • Islandia: Islandiar poni • Italia: Bardigiano • Achetta zaldi • Esperiako poni •Giarab • Giara zaldi • Sarcidanoar zaldi • Sardiniako poni • Haflinger • Monterufolino poni • Kornualles: Lundy uharteko poni • Korsika: Korsikako zaldi • Kroazia: Krk-ko uharteko poni • Posavina zaldia • Lituania: Zemaitukas • Norvegia: Nordlandshest • Fjord • Polonia: Biłgoraj zaldi • Feliński • Hutsul poni • Konick poni • Panje poni • Portugal: Azoresko poni• Garrano zaldi • Sorraia • Serbia: Posavina zaldia • Suedia: Gotland poni • Suediar zela poni • Txekia: Txekoslobakiako zela poni txikia • Ukraina: Hutsul poni • Panje poni • Polesskaya

Ameriketako
arrazak

Ameriketako Estatu Batuak: Ameriketako kirol poni • Ameriketako poni • Ameriketako Shetland poni • Ameriketako Walking Pony • Ameriketako zaldi miniatura • Banker Poni • Cayuse indiar poni • Chincoteague poni • Choctaw poni • Hegart zaldi • Paint poni • Polo poni • Quarter poni • Kanadako landa poni • Mustang • Seminola poni • Virginia Highlander • Bahamak: Abaco berberiar zaldi • Argentina: Argentinar petisoa • Bagual • Bergman poni • Falabella • Polo ponia • Brasil: Baixadeiro zaldi • Brasildar ponia • Corajoso poni• Lavradeiro • Kreole zaldi • Nordestin • Pampa zaldi • Puruca • Bolivia: Bolibiar ponia • Ekuador: Andeetako ponia • Kanada: Kanadako landa ponia • Lac La Croix Indiar Poni • Sable Islandgo poni • Ternuako poni • Mexiko: Galizeño ponia • Peru: Andeetako ponia • Chumbivilcas zaldia • Txile: Bagual • Chiloear ponia

Asiako
arrazak

Afganistan: Yabu • Bangladesh: Bangladeshko zaldi • Bhutan: Bhutandar poni • Jata (zaldi) • Merak-Saktenpata • Yuta zaldi Errusia: Altaiko poni • Baikal zaldi • Bouriate poni • Dagestandar zaldi •Narym poni • Ob poni • Yakutiako poni • Filipinak: Baguio poni • Baguio Light zaldia • India: Deccani • Indiako poni • Manipuri Poni • Polo poni • Sikang poni• Spiti poni • Zaniskari pony • Indonesia: Baliko zaldi • Batak poni • Borneo poni • Deli poni • Flores uharteko ponia • Gayoe • Kaju poni • Kuningan zaldi • Lombok poni • Minahasa (zaldia) • Priangan • Sumbar-Sandel-Arabiar zaldi • Timordar poni • Javako poni • Kuda-Pacu • Macassar zaldi • Padang poni • Sandalwood poni • Sumba eta Sumbawa poni • Ipar Korea: Kwangok • Iran: Kaspiar poni • Yabu • Hego Korea: Chejuko zaldi • Japonia: Hokkaidoko poni • Kiso poni • Misaki poni • Miyako poni • Noma poni • Taishuh • Tokara poni • Yonaguni poni • Kanbodia: Kanbodiar poni • Kazakhstan: Altaiko poni • Kazakhstango poni • Adaev zaldi • Kurdistan: Kurdiar zaldi • Laos: Laostar poni • Ekialdeko Timor: Timordar poni • Malaysia: Bajau poni • Myanmar: Myanmarko poni • Shan (zaldia)• Mongolia: Hequ poni • Mongoliar zaldi • Pakistan: Balutxi zaldi • Sri Lanka: Sri Lankako poni • Thailandia: Thailandiar poni • Tibet: Ganzhi zaldi • Txaidamu • Sikang poni • Tibeteko poni • Chahou poni • Riwoche poni • Nangchen zaldi Yushuar zaldi • Zhongdian zaldi • Txina: Abag zaldi • Altaiko poni • Balikun zaldi • Baise poni • Jiantxang zaldi • Datong zaldi • Debao poni • Erluntxun • Guizhouko poni • Guoxia txinar poni • Hequ poni • Henanar zaldi • Jinzhou • Jinjiang zaldi • Lichuan zaldi • Lijiang poni • Mongoliar-txinar zaldi • Ningkiangar zaldi • Shandan zaldi • Sikang poni • Ujumkinar zaldi • Wenshan zaldi • Wushen zaldi • Xinihe • Yanki zaldi • Yili poni • Yiwu zaldia • Turkia: Alaka zaldi • Anadolu poni • Kanik • Midilli poni • Vietnam: Hmong zaldi • Ngua Noi

Ozeaniako
arrazak

Australia: Australiar poni • Australiako zela ponia • Brumby • Coffin Bay poni • Zeelanda Berria: Kaimanawa zaldi

Afrikako
arrazak

Benin:Koto-koli • Burkina faso:Bobo • Koto-koli• Hegoafrika: Basuto ponia • Boer Poni • Hegoafrikako Boer poni• Nooitgedacht poni • Egipto: Baladi • Etiopia: Abisiniako poni • Borenar zaldi • Bale zaldi • Lesotho: Basuto ponia • Kamerun: Kamerungo poni • Senegal: Fouta • M´bayar poni • Sudan: Abisiniako poni • Darfour poni • Sudango zaldi • Mali: Beledougouar zaldi • Bobo • Djerma (zaldi) • Nigeriar poni • Namibia: Namibiar zaldi • Nigeria: Bagzan zaldi • Bhirum • Djerma (zaldi) • Nigeriar poni • Koto-koli • Niger: Sudango zaldi • Somalia: Somaliar poni• Togo:Koto-koli •Tunisia: Mogod poni •

Desagertutako
arraza
etxekotuak

• Alemania: †Emscherbrücher • †Senner poni • Errusia: †Amurko poni • †Kareliar poni • Eskozia: †Barra poni • †Galloway poni • Espainia: †Gaztelako zaldia • †Soriako behoka • Finlandia: †Kareliar poni • Kornualles: † Goonhilly • Frantzia: †Bidet • †Harvard zaldi • †Lorrain zaldi • Ingalaterra: †Galloway poni • Irlanda: †Irish Hobby • †Namaqua poni• †Öland poni • Tartariar poni • Tunisia: †Nefza poni • Txina: †Amurko poni • Ferghanako zaldi •

Antzinako
arraza basatiak*

() Przewalskii zaldia • () † Tarpan • () † Enzebro

Desagertutako historiaurreko
ekido eta zaldi arraza
zein espezieak

Equus caballus arrazak eta motak: †Equus caballus antunensis • †Equus caballus germanicus • †Equus caballus torralbae • †Equus caballus gallicus • †Equus caballus arcelini • Equus ferus arraza eta motak: †Equus ferus gmelini • †Equus ferus solutrensis • †Equus ferus przewalski • Antzinako Equus espezieak: †Equus hydruntinus • †Equus fossilis • †Equus complicatus • †Equus conversidens • †Equus crinidens • †Equus francisci • †Equus lambei • †Equus namadicus • †Equus sivalensis • †Equus stenonis • †Equus cumminsii • †Equus excelsus • †Equus fraternus • †Equus giganteus • †Equus lambei • †Equus namadicus • †Equus niobrarensis • †Equus occidentalis • †Equus pacificus • †Equus parastylidens • †Equus pectinatus • †Equus scotti • †Equus sivalensis • †Equus yunnanensis • †Equus simplicidens • †Equus andium

• (desagertuak przewalski zaldia izan ezik)

Argazki galeria